Κυριακή 28 Νοεμβρίου 2010

Πατριωτισμός "versus" Εθνικισμός

Αποσπάσματα από  σχετικό άρθρο του Χρήστου Γιανναρά
http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_columns_250_28/11/2010_424167

O πολιτικός λόγος, στην ιστορική διαδρομή του ελλαδικού εθνικού κρατιδίου, είχε πάντοτε στοιχεία πατριωτισμού: Αναφορές στην Ιστορία, στην αδιάκοπη συνέχεια του Ελληνισμού, στον πολιτισμό που αυτός γέννησε, σε άθλους συλλογικούς, σε ονόματα σοφών και ηρώων. 

Ήταν αυτονόητος ο πατριωτικός χαρακτήρας του πολιτικού λόγου, δεν ξεχώριζαν οι «συντηρητικοί» από τους «προοδευτικούς» ως προς αυτό το γνώρισμα.

Ορατή αφορμή της παθιασμένης επιλογής του τριτοκοσμικού μοντέλου στάθηκε η εφτάχρονη δικτατορία των συνταγματαρχών:  
Ταύτισε στις συνειδήσεις τον πατριωτισμό (γλώσσα, ιστορία, αίσθηση πατρίδας, αίσθηση του ιερού) με τον εθνικισμό στην πιο αποκρουστική και γελοία μορφή του. Το πώς συντελέσθηκε αυτή η ταύτιση, αξίζει εξειδικευμένη έρευνα.

Το αποτέλεσμα πάντως ήταν ότι μια ασήμαντη κοινωνική μειονότητα, των ψυχαναγκαστικών του μαρξιστικού διεθνισμού, κολλέγιασε με την επαρχιώτικη μειονεξία των απογόνων του κοραϊκού εκστασιασμού για τη Δύση. 

Και ο αφελληνισμός του Νεοέλληνα έγινε κατηγορική προστακτική, κυρίαρχη εξουσιαστική ιδεολογία, ταυτίστηκε με τον «εκσυγχρονισμό», την «πρόοδο» της χώρας.

Ο εθνικισμός είναι συμφορά, γιατί ψευτίζει και διαστρέφει τον πατριωτισμό, τον αλλοτριώνει σε ιδεολογία. Δεν πρόκειται πια για βιωμένη οικειότητα πατρίδας, δεσμούς καταγωγής και συνέχειας, αισθητές σχέσεις μετοχής σε διαχρονικά αυτονόητα. 

Ο εθνικισμός αναπληρώνει τη βιωματική εμπειρία με ναρκισσιστικές ψυχολογικές εγκυστώσεις, που τις εμφανίζει σαν πεποιθήσεις, και μάλιστα εξαναγκαστές κατά πάντων. Επιστρατεύει προπαγανδιστική χρήση της Ιστορίας, ντοπάρισμα με επιθυμητές ψευδαισθήσεις. Καυχήσεις, κούφια έπαρση, απαιτήσεις να εισπράττει ο εγωκεντρισμός προνομίες και τον κοινό θαυμασμό για κατορθώματα άλλων, των προγόνων.

Ο πατριωτισμός, το ακριβώς αντίθετο: Κοινωνικό (κοινωνίας) γεγονός, άθλημα μετοχής, δηλαδή αυθυπέρβασης. Μετοχή και ανάληψη ευθύνης για τη διαχείριση επιτευγμάτων σοφίας και αρετής που μεταβιβάζονται μόνο εμπειρικά: με το γάλα της μάνας, την «υποταγή στη γλώσσα» (Σολωμός). 

Κριτήριο για να ξεχωρίζουμε τον αυθεντικό πατριωτισμό από την εθνικιστική καπηλεία, είναι το ίδιο, ένα και μοναδικό, που βεβαιώνει πάντοτε την ποιότητα: η ανιδιοτέλεια.

Οι χοντροκοπιές της δικτατορίας ίσως βοήθησαν να διακρίνουμε ότι ο πατριωτισμός του πολιτικού λόγου, η ελληνικότητά του, ακόμα και στις κορυφαίες κάποτε περιπτώσεις του Τρικούπη, του Βενιζέλου, του Παπαναστασίου, του Μεταξά, μάλλον απηχούσε έναν κομψό και ειλικρινή, αλλά σαφώς μεταπρατικό εθνικισμό – έβλεπε την Ελλάδα με τα ματογυάλια της Δύσης. Η λαϊκή αυθεντικότητα του Πλαστήρα ή η οραματιστική οξυδέρκεια του Ιωνος Δραγούμη δεν άρκεσαν για να γονιμοποιήσουν διευρυμένης αποδοχής κριτήρια πατριωτισμού. 

Και αργότερα, η συναρπαστική ελληνικότητα των αναζητήσεων της γενιάς του ’30, δεν άγγιξε ποτέ τον πολιτικό λόγο. 

Φαντάσματα


Τον Ιανουάριο του 1765, οι καινούργιοι ένοικοι του Χίντον Μάνορ στο Χαμπσάιρ πανικοβλήθηκαν καθώς πέρασαν ολόκληρη την νύχτα ακούγοντας τις πόρτες της νέας κατοικίας τους να ανοιγοκλείνουν, φαινόμενο που επαναλήφθηκε κατ' εξακολούθησιν και αφού άλλαξαν τις κλειδαριές του σπιτιού. 

Το 1879, μένοντας σε συγγενείς της στην περιοχή του Γιορκσάιρ, μια κυρία ξύπνησε μέσα στη νύχτα, για να δει στα πόδια του κρεβατιού της ένα μικρό κοριτσάκι με κατάμαυρα μαλλιά και κάτασπρο πρόσωπο να την κοιτάζει με ένα παρακλητικό, σχεδόν εναγώνιο βλέμμα. 

Πενήντα χρόνια νωρίτερα, ο λόρδος Brougham απολάμβανε την καταπραϋντική θαλπωρή ενός θερμού λουτρού όταν είδε τη μορφή ενός στενού φίλου του, που μόλις είχε πεθάνει, να κάθεται με άνεση σε μια καρέκλα μέσα στο δωμάτιο. Στην ανθολογία «The English Ghosts. Spectres through time» (Chatto and Windus, σελ. 276), ο γνωστός Αγγλος βιογράφος Peter Ackroyd συγκεντρώνει τουλάχιστον εκατό εξομολογήσεις ανθρώπων που υποστήριξαν πως υπήρξαν μάρτυρες παραφυσικών φαινομένων. 

Ο πλούτος του υλικού δεν θα πρέπει να προξενεί κατάπληξη διότι, όπως εξηγεί ο κριτικογράφος του TLS Jonathan Barnes, γύρω στα 1882, έτος σύστασης της βρετανικής Εταιρείας Ψυχικής Ερευνας, τουλάχιστον το 10% του βρετανικού πληθυσμού πίστευε ότι είχε δει ένα, τουλάχιστον, φάντασμα. 

Ως προς την αλήθεια του γεγονότος, ο Ακρόιντ δεν παίρνει θέση, αρκείται όμως να παρατηρήσει ότι οι μάρτυρες δείχνουν να πιστεύουν απολύτως στην πραγματικότητα της εμπειρίας που έζησαν. Ο διάσημος βιογράφος του Ντίκενς και του Ελιοτ φαίνεται πως έχει και ο ίδιος, όπως παρατηρεί ο κριτικογράφος, μια έμμονη ιδέα με τα φαντάσματα, καθώς στα έργα του το παράδοξο αναμειγνύεται συχνά με το παρόν, με το παρελθόν και το μέλλον, σε συνδυασμό προς την πίστη ότι η ζωή λαμβάνει χώρα μέσα σε ένα σύνθετο συνεχές, του οποίου η πραγματικότητα μας διαφεύγει.

Στη μελέτη του «Spectres of the self. Thinking about ghosts and ghosts-seeing in England, 1750-1920» (Cambridge University Press, σελ. 275) ο Shane McCorristine προκρίνει μια επιστημονική ερμηνεία του φαινομένου, θεωρώντας ότι τα φαντάσματα αποτελούν ψυχολογικό αντικατοπτρισμό και όχι εμφάνιση που συμβαίνει στον πραγματικό κόσμο. Γι' αυτό και ο τρόπος της παρουσίας τους εξαρτάται σε πολύ μεγάλο βαθμό από τα πολιτισμικά συμφραζόμενα μέσα στα οποία λαμβάνει χώρα.

Ετσι, ενώ στον Μεσαίωνα έχουμε πνεύματα που πιέζουν τους αμαρτωλούς να μετανοήσουν και να προσευχηθούν, όσο προχωρούμε προς τον 18ο αιώνα, οι αμφιβολίες για την πραγματική ύπαρξη φαντασμάτων πολλαπλασιάζονται.

Στο «Δοκίμιο για την ιστορία και την πραγματικότητα των φαντασμάτων», ο Ντανιέλ Ντεφόε υποστηρίζει, το 1727, ότι η συνείδηση αποτελεί ένα τρομακτικό φάντασμα από μόνη της, που μερικές φορές κυνηγά έναν τυραννικό εγκληματία ζητώντας του να επανορθώσει τις αδικίες του. Τριάντα επτά χρόνια αργότερα, ο Βολταίρος βεβαίωνε ότι λίγο πριν κοιμηθεί ένα φλογισμένο μυαλό μπορεί να δει φανταστικά αντικείμενα και να ακούσει ήχους που κανένας απολύτως δεν εκφέρει.

Στη δική του μελέτη «Τhe ghost story, 1840-1920. A cultural history» (Manchester University Press, σελ. 202), o Andrew Smith υποστηρίζει, σύμφωνα με τον Jonathan Barnes, ότι η παρουσία των φαντασμάτων στην πραγματικότητα αποτελούν έκφραση μιας μεταφοράς. 

Γι' αυτό ως λογοτεχνικό είδος οι ιστορίες φαντασμάτων ανθούν σε περιόδους μεγάλων πολιτικών συζητήσεων κατά την εφαρμογή οικονομικών, εθνικών και αποικιακών αναπροσανατολισμών. 

Το «Χριστουγεννιάτικα κάλαντα» του Κάρολου Ντίκενς θέτουν έτσι το ζήτημα του ηθικού προτάγματος σε μια περίοδο όπου κυριαρχεί ο οικονομικός ατομικισμός. Προσεγγίζοντας το έργο από μαρξιστική σκοπιά, ο Σμιθ αντιμετωπίζει το φάντασμα του Μάρλεϊ ως υλοποίηση αυτού ακριβώς που ο καπιταλισμός προσπαθεί να καταστήσει αόρατο, το ότι η εργασία είναι εγγενής στην παραγωγική διαδικασία. 

Ο Σμιθ συνδέει τον δημοφιλή χαρακτήρα που απέκτησαν οι ιστορίες φαντασμάτων στον 19ο αιώνα με την ολοένα αυξανόμενη φασματικότητα που αποκτά το χρήμα την ίδια περίοδο, καθώς παύοντας να συνδέεται με την ιδιοκτησία γης, γίνεται όλο και λιγότερο απτό και ορατό. Ο χρυσός και το ασήμι εκτοπίζονται από τα χάρτινα υποκατάστατά τους, ενώ οι μηχανισμοί του χρηματιστηρίου, ακατανόητοι στο ευρύ κοινό, καθιστούν την αγορά χρήματος αόρατη. 

Οπως και ο Ακρόιντ, έτσι και ο Σμιθ, καταλήγει ο κριτικογράφος, έχει μια έμμονη ιδέα με τα φαντάσματα καθώς ασχολείται συστηματικά με θέματα όπως είναι η «Γοτθική λογοτεχνία», οι «Βικτωριανοί δαίμονες», «Το Θηλυκό γοτθικό» και ο «Γοτθικός ριζοσπαστισμός».
 Ελισαβετ Kοτζια / ekotzia@yahoo.gr

Παρασκευή 26 Νοεμβρίου 2010

Ο Pωμηός

Γεώργιος Σουρῆς

Στὸν καφενὲ ἀπ᾿ ἔξω σὰν μπέης ξαπλωμένος,
τοῦ ἥλιου τὶς ἀκτῖνες ἀχόρταγα ρουφῶ,
καὶ στῶν ἐφημερίδων τὰ νέα βυθισμένος,
κανέναν δὲν κοιτάζω, κανέναν δὲν ψηφῶ.

Σὲ μία καρέκλα τὅνα ποδάρι μου τεντώνω,
τὸ ἄλλο σὲ μίαν ἄλλη, κι ὀλίγο παρεκεῖ
ἀφήνω τὸ καπέλο, καὶ ἀρχινῶ μὲ τόνο
τοὺς ὑπουργοὺς νὰ βρίζω καὶ τὴν πολιτική.

Ψυχή μου! τί λιακάδα! τί οὐρανὸς ! τί φύσις !
ἀχνίζει ἐμπροστά μου ὁ καϊμακλῆς καφές,
κι ἐγὼ κατεμπνευσμένος γιὰ ὅλα φέρνω κρίσεις,
καὶ μόνος μου τὶς βρίσκω μεγάλες καὶ σοφές.

Βρίζω Ἐγγλέζους, Ρώσους, καὶ ὅποιους ἄλλους θέλω,
καὶ στρίβω τὸ μουστάκι μ᾿ ἀγέρωχο πολύ,
καὶ μέσα στὸ θυμό μου κατὰ διαόλου στέλλω
τὸν ἴδιον ἑαυτό μου, καὶ γίνομαι σκυλί.

Φέρνω τὸν νοῦν στὸν Διάκο καὶ εἰς τὸν Καραΐσκο,
κατενθουσιασμένος τὰ γένια μου μαδῶ,
τὸν Ἕλληνα εἰς ὅλα ἀνώτερο τὸν βρίσκω,
κι ἀπάνω στὴν καρέκλα χαρούμενος πηδῶ.

Τὴν φίλη μας Εὐρώπη μὲ πέντε φασκελώνω,
ἀπάνω στὸ τραπέζι τὸν γρόθο μου κτυπῶ...
Ἐχύθη ὁ καφές μου, τὰ ροῦχα μου λερώνω,
κι ὅσες βλαστήμιες ξέρω ἀρχίζω νὰ τὶς πῶ.

Στὸν καφετζῆ ξεσπάω... φωτιὰ κι ἐκεῖνος παίρνει.
Ἀμέσως ἄνω κάτω τοῦ κάνω τὸν μπουφέ,
τὸν βρίζω καὶ μὲ βρίζει, τὸν δέρνω καὶ μὲ δέρνει,
καὶ τέλος... δὲν πληρώνω δεκάρα τὸν καφέ.

Τρίτη 23 Νοεμβρίου 2010

Tο νοητικό σχήμα της επαναφοράς

Το νοητικό σχήμα της επαναφοράς δεν είναι αποκλειστικά ελληνικό, όπως το προωθούν μερικοί αντίπαλοι της πατρίδας μας.

Τα γλυπτά του Παρθενώνα κι η Καρυάτιδα του Ερεχθείου είναι μοναδικά κομμάτια του πολιτισμού, αλλά όχι τα μόνα θύματα της βαρβαρότητας.

Η πρόσφατη ανακοίνωση της Αιγύπτου το αποδεικνύει ipso facto. Δέκα - εννέα κομμάτια του τάφου του Toutânkhamon θα επιστραφούν από το Metropolitan Museum of Art της New York. Τα περισσότερα είναι θραύσματα, αλλά τέσσερα από αυτά παρουσιάζουν ένα ιστορικό ενδιαφέρον. Ανάμεσά τους υπάρχει ένα μπρούτζινο σκυλάκι, αλλά κι ένα στοιχείο από ένα μικρό βραχιόλι, το οποίο απεικονίζει μία σφίγγα. Αυτό το παράδειγμα επαναφοράς αρχαίου δεν είναι μοναδικό και βέβαια αυτό το νοητικό σχήμα δεν αφορά αποκλειστικά αυτήν την περίοδο.

Στα πλαίσια της συνάντηση κορυφής του G20, η Γαλλία αποφάσισε να επιστρέψει στην Κορέα, τα 297 χειρόγραφα βιβλία που βρίσκονται στην Bibliothèque nationale de France, τα οποία είχε αρπάξει το γαλλικό ναυτικό το 1866. Το συγκεκριμένο παράδειγμα αποτελεί και παραλλαγή της μεθόδου επαναφοράς, αφού η επιστροφή γίνεται με ανανεώσιμο δάνειο πενταετούς διάρκειας, δίχως ημερομηνία λήξης. 


Αυτή η μεθοδολογία επέτρεψε στη γαλλική κυβέρνηση να αποφύγει να παραβιάσει το νόμο περί εκφυλισμού των έργων, που ισχύει στη Γαλλία. Έτσι οι δύο λαοί βρήκαν μία έξυπνη λύση στο πρόβλημα που δυσκόλευε τις διπλωματικές τους σχέσεις. Η επίλυση έγινε και λόγω των πιέσεων που ασκήθηκαν στο πολιτικό πλαίσιο.

Το νοητικό σχήμα της επαναφοράς λειτουργεί και ενισχύεται με κάθε ανάλογη περίπτωση. Η μάχη του πολιτισμού βοηθάει και την εξέλιξη της ανθρωπότητας. Κάθε πολιτισμός που ξεπέρασε τα στενά όρια των κοινωνιών του, για να προσφέρει το έργο στη συλλογική μνήμη της ανθρωπότητας, πρέπει να γίνει σεβαστός από όλους μας. Κι ο μοναδικός τρόπος για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος, είναι κάθε λαός της ανθρωπότητας να είναι υπεύθυνος για τη φύλαξη αυτού του θησαυρού.

Σε αυτό το πλαίσιο πρέπει να κινηθούμε και στις διεκδικήσεις μας όσον αφορά στα γλυπτά του Παρθενώνα και την Καρυάτιδα του Ερεχθείου. Το θέμα δεν είναι ούτε προσωπικό, ούτε εθνικό, αλλά ανθρώπινο και γι' αυτό το λόγο αφορά τόσο λίγο την κοινωνία και την καθημερινότητα. 


Όμως όσο το πρόβλημα της επαναφοράς δεν λύνεται με την μέθοδο της ενοποίησης, έχουμε το χρέος να παλεύουμε για να υλοποιηθούν τα πρώτα βήματα της δικαιοσύνης των πολιτισμών και της ανθρωπότητας, αλλιώς δεν έχει νόημα να μιλάμε για μέλλον, αφού του έκλεψαν το παρελθόν του. 
N. Lygeros

Παρασκευή 19 Νοεμβρίου 2010

Γοργίας του Πλάτωνα

Αναλύοντας τον Γοργία του Πλάτωνα, με βάση την παρατήρηση του Παναγιώτη Κανελλόπουλου οτι, κατα τον Πλάτωνα, ο Περικλής, με δημαγωγικές μεταρρυθμίσεις, διέφθειρε τον χαρακτήρα των Αθηναίων και το ήθος του δήμου, μπορούμε να διακρίνουμε ότι στον πλατωνικό διάλογο του Γοργία ο Σωκράτης ασκεί οξύτατη κριτική εναντίον του Περικλή:

«ο Περικλής έκανε τους Αθηναίους τεμπέληδες, δειλούς, φλύαρους και φιλάργυρους, με το να τους βάλει στο δημόσιο ταμείο, απο όπου μισθοδοτούνται».
Κατα τον Σωκράτη, έγνοια και φροντίδα του άξιου πολιτικού ηγέτη πρέπει να είναι:
«πώς θα ενσταλάξει στη συνείδηση των πολιτών την αρετή της δικαιοσύνης, πώς θα τους απαλλάξει απο τη ροπή προς την αδικία, πώς θα τους φρονηματίσει, πώς θα τους απομακρύνει απο τη διαφθορά, πώς θα τους καταστήσει γενικώς ενάρετους, πατάσσοντας το κακό».

Με σφοδρότητα ο Σωκράτης επιμένει πως τέτοιο υπόδειγμα αγαθού πολιτικού ηγέτη δεν υπήρξε ποτέ, ούτε υπάρχει:

«ποιά γνώμη έχεις; Υπήρξε στο παρελθόν κάποιος πολιτικός ηγέτης που νά ’κανε τους Αθηναίους καλύτερους, ενώ προτού ν’ αρχίσει αυτός ν’ αγορεύει στον δήμο ήταν χειρότεροι; Γιατι εγώ δέν ξέρω κανέναν τέτοιον».

Κατα τον Σωκράτη, ο άξιος πολιτικός ηγέτης πρέπει:
«να φροντίσει, όταν αναλάβει τη διαχείριση των υποθέσεων της πολιτείας, πώς θα συμπεριφερόμαστε εμείς οι πολίτες με τον καλύτερο τρόπο».
Μ’ αυτήν την αφετηρία κατακεραυνώνει τις μεγάλες πολιτικές φυσιογνωμίες της εποχής του:
«άν λοιπόν έτσι πρέπει να προετοιμάζεται ο άξιος πολιτικός ηγέτης για την πολιτεία του, θυμίσου τώρα και πές μου για ‘κείνους που ανέφερες πρίν από λίγο, αν όντως νομίζεις πως υπήρξαν τάχα άξιοι πολιτικοί ηγέτες: ο Περικλής, ο Κίμων, ο Μιλιτιάδης και ο Θεμιστοκλής».

Με μέτρο τη συμβολή του πολιτικού ηγέτη στη διαπαιδαγώγηση των πολιτών, η προσωπική εκτίμηση του Σωκράτη για τον Περικλή ήταν αυστηρή και αμείλικτη:
«γι’ αυτόν τον λόγο ο Περικλής δέν διαχειρίστηκε επάξια τα πολιτικά ζητήματα».

Ασφαλώς, η πολιτική πρακτική δέν δικαιούται να είναι ανήθικη και να διαφθείρει το ήθος των πολιτών.
Όμως από αυτό το αρνητικό όριο υπάρχει μεγάλη απόσταση έως την παιδαγωγική αποστολή που ανέμενε ο Σωκράτης απο τους πολιτικούς ηγέτες. 
Η διαπαιδαγώγηση των πολιτών είναι έργο των δασκάλων του Γένους. Οι διανοούμενοι είναι εκείνοι που οφείλουν να προβληματίσουν τους πολίτες και να τους δώσουν ερεθίσματα για σωστές πολιτικές επιλογές.

Δεν είναι όμως αυτή η αποστολή και του πολιτικού ηγέτη. Εκείνος έχει χρέος να υπηρετήσει το συμφέρον της πολιτείας. Και πρώτιστο συμφέρον της πολιτείας δέν είναι η διαπαιδαγώγηση των πολιτών. Είναι η διαφύλαξη της εδαφικής ακεραιότητάς της, καθώς και της ανεξάρτητης απο ξένες πιέσεις άσκησης των κυριαρχικών εξουσιών της. Είναι ακόμη η διασφάλιση της οικονομικής ευημερίας της πολιτείας, καθώς και η προαγωγή της ποιότητας της κοινωνικής ζωής.

Η πολιτική λοιπόν δέν έχει ως αποστολή την καλλιέργεια του ενάρετου βίου των πολιτών, όπως υπέθετε ο Σωκράτης, αλλά την προαγωγή του γενικού συμφέροντος. Η αρετή μπορεί και πρέπει να λειτουργεί μόνον ως απαγορευτικό όριο, και όχι ως κύρια διδακτική αποστολή.

Ενοχλήθηκα, καθώς ο Πλάτων εμφανίζει τον Σωκράτη απόστολο ενός ανάλγητου έσχατου δικαστηρίου, με τα λόγια:
«ανέκαθεν, από την εποχή του Κρόνου, όπως και τώρα, ίσχυε ο ακόλουθος νόμος για την τύχη των ανθρώπων, όταν πεθάνουν, εφ’ όσον είχαν ζήσει με δικαιοσύνη και ευλάβεια, ν’ απέρχονται στη νήσο των Μακάρων, όπου να διαβιώνουν ευτυχισμένα, μακριά από κάθε κακό. Ενώ όποιος έζησε αδικώντας και δίχως φόβο θεού, να οδηγείται στο δεσμωτήριο της τιμωρίας και της αποκατάστασης του δικαίου, τον λεγόμενο Τάρταρο».

Το ίδιο μήνυμα συναντάμε και στο ευαγγέλιο του Ματθαίου (κε' 31 - 46). Όμως, σεβόμενος την ευαισθησία της θρησκευτικής συνείδησης των αναγνωστών, αποφεύγω να πραγματευθώ το πρόβλημα της θεοδικίας σε θεολογικό επίπεδο και περιορίζομαι στη διάσταση που μας το κληροδότησε ο Πλάτων, με τον διάλογο του Γοργία, ως πρόβλημα φιλοσοφικής προσέγγισης.

Σ’ αυτήν την ειδική διάσταση λοιπόν, η δική μου συνείδηση αποκρούει τον σωκρατικό μύθο για τους δικαστές του Άδη, τη νήσο των μακάρων και τον Τάρταρο, ως ενα παγερό και αποκρουστικό δείγμα παρωδίας δίκης, μπροστά στην οποία ωχριά κάθε άλλη παρωδία δικαστικής διαδικασίας, που επινόησε ποτέ η ανθρώπινη δολιότητα. Και τούτο, γιατι ο ανθρώπινος πολιτισμός, παρά τ’ αμαρτήματά του, μπόρεσε και ανήγαγε σε θεμελιακή δικαιική αρχή το αξίωμα της δίκαιης δίκης. 

Και ενώπιον αυτής της δικαιικής αρχής, ως κατάκτησης του ανθρώπινου πολιτισμού, η επισειόμενη αδυσώπητη θεοδικία δέν μπορεί παρα -με το θάρρος που επιβάλλει ο σεβασμός της αλήθειας- ν' αποκρουστεί και να καταδικαστεί:

- επειδή δεν παρέχει δικαίωμα ακρόασης στον υπόδικο,
- επειδή δεν στηρίζεται σε κανόνες, που να σταθμίζουν και να συνεκτιμούν τις αδυναμίες της ανθρώπινης φύσης, όπως την διέπλασε ο ήδη τιμωρός θεός,
- επειδή με προπέτεια αγνοεί τη διαλεκτική σχέση του “ναι μεν, αλλά”, την οποία πρωτοπαρουσίασε ο Αισχύλος στις Ευμενίδες του κι έκτοτε συγκροτεί ακατάλυτο θεμέλιο της διαλεκτικής πλοκής των κανόνων του δικαίου και της δικανικής συλλογιστικής,
- επειδή –επιπροσθέτως– καταδικάζει σ’ αιώνια κόλαση, δίχως ελπίδα μελλοντικής λύτρωσης,
- επειδή περιγράφει έναν τιμωρό θεό, πολύ κατώτερο της επιείκειας που μπόρεσαν, και με τον νού συνέλαβαν και καλλιέργησαν οι άνθρωποι, και
- επειδή συσσωρεύει πικρία, η οποία εκτρέφει, στηρίζει και δικαιώνει μια ενδεχόμενη αποστροφή προς την οπωσδήποτε αγαθή ουσία της θεότητας.

Σαν να μην έφταναν όλ’ αυτά, ειδικά στον πλατωνικό διάλογο του Γοργία, εμφανίζεται ο Σωκράτης ν’ αντιφάσκει προς εαυτόν, με το να επισείει το φόβητρο αυτού του ανάλγητου θεϊκού κολαστηρίου, ενώ δέν είναι μόνον ένα, μήτε δυό, τα πλατωνικά χωρία, όπου ο Σωκράτης επιμένει πως κανένας δέν αμαρτάνει με τη θέλησή του .

Ακόμη και στον ίδιο το διάλογο του Γοργία, ο Σωκράτης παρατηρεί: 
«αν στη ζωή μου διαπράττω κάτι, που δέν είναι σωστό, μάθε το καλά, πως δέν αμαρτάνω εκούσια, αλλ’ εξαιτίας της αμάθειάς μου» .

Αυτή η σταθερή πίστη του Σωκράτη, πως κανένας δεν αμαρτάνει εκούσια, οδηγεί στο λογικά αναγκαίο πόρισμα, οτι δέν επιτρέπεται να τιμωρηθεί κάποιος για τ’ αμαρτήματά του, αφού δεν μπορεί να του καταλογιστεί καμιά υπαιτιότητα, αλλά απλώς αμάθεια.

Ακριβώς λοιπόν σ’ αυτήν την αμάθεια έχουμε χρέος να εναντιωνόμαστε όσοι αξιωθήκαμε να γοητευθούμε απο την ωραία φιλοσοφική περιπέτεια της ζήτησης της αλήθειας.
Κώστας Μπέης

Τρίτη 16 Νοεμβρίου 2010

Το δικαίωμα αντιστάσεως (νομικές όψεις ενός φιλοσοφικού θέματος)

Φίλιππος Σπυρόπουλος
αναπλ. καθηγητής του συνταγματικού δικαίου στο πανεπιστήμιο Αθηνών
Ι
 Ως νομικός θα εφαρμόσω την αρχή «απο κανόνος δικαίου άρξασθαι».

 Το άρθρο 120 § 4 του Συντάγματος ορίζει: «Η τήρηση του Συντάγματος επαφίεται στον πατριωτισμό των Ελλήνων, που δικαιούνται και υποχρεούνται να αντιστέκονται με κάθε μέσο εναντίον οποιουδήποτε επιχειρεί να το καταλύσει με τη βία».
Υπογραμμίζω δύο τινά:
- την τήρηση του Συντάγματος και
- το «υποχρεούνται να αντιστέκονται».
Και απο τα δύο προκύπτει οτι η αντίσταση συναρτάται με την τήρηση του Συντάγματος, όχι με την αναίρεσή του. Θα ήταν αδιανόητο το δίκαιο να επιβάλλει την αντίσταση ως καθήκον, εάν αυτή στρεφόταν εναντίον και αποσκοπούσε στην αναίρεση του δικαίου.
Πρώτο, επομένως, συμπέρασμα είναι οτι το δικαίωμα αντιστάσεως είναι κατ' εξοχήν συντηρητικό δικαίωμα. Αποβλέπει στη διαφύλαξη της ισχύος (τυπικής και ουσιαστικής) του δικαίου. Δέν είναι δικαίωμα για ένα καλύτερο δίκαιο ή για κανένα δίκαιο. Είναι «δικαίωμα» στο ίδιο το δίκαιο, το οποίο «δικαίωμα, επειδή ακριβώς μπορεί να βιώνεται απο τους δικαιούχους ως περιττό και ως ανάξιο να ασκηθεί, καθιερώνεται συγχρόνως και ως καθήκον.

ΙΙ
 Στην τήρηση του δικαίου αποσκοπούσε και η αντίσταση της Αντιγόνης.
Μόνο που το δίκαιο που έπρεπε να διαφυλαχθεί δέν ήταν το δίκαιο της πόλεως αλλά το δίκαιο των θεών, που υπαγόρευσε την αντίσταση της Αντιγόνης εναντίον του δικαίου της πόλεως. Το δίκαιο των θεών είχε υπέρτερο κύρος απο το δίκαιο των θνητών, που στη συγκεκριμένη περίπτωση - κατα την αντίληψη της Αντιγόνης - έπρεπε να θέσει εκποδών το κατώτερο δίκαιο.
 Η διαφορά των δύο αντιστάσεων - του άρθρου 120 του Συντάγματος αφ' ενός και της Αντιγόνης αφ' ετέρου - έγκειται στο οτι η πρώτη αποσκοπεί στην τήρηση του θετικού δικαίου (του δικαίου δηλαδή, κανόνας του οποίου είναι και το 120), ενώ η δεύτερη αποσκοπεί στην τήρηση ενός μή θετικού δικαίου με αναγκαίο αποτέλεσμα την παράβαση του θετικού δικαίου.
Για τη διάκριση των δύο αντιστάσεων ας χρησιμοποιούμε διαφορετικούς όρους: δικαίωμα αντιστάσεως είναι το ρυθμιζόμενο στο άρθρο 120 του Συντάγματος, πολιτική ανυπακοή η στάση της Αντιγόνης.
Είναι αυτονόητο οτι το θετικό δίκαιο δέν μπορεί να ανεχθεί την αντίσταση της Αντιγόνης. Αν την ανεχόταν θα συνομολογούσε τη δυνατότητα αναιρέσεώς του. Η παιδεία μας βεβαίως - και αυτό είναι προς τιμήν εκείνων που έκαμαν την Αντιγόνη τμήμα της διδασκαλίας στην υποχρεωτική εκπαίδευση - όχι μόνον ανέχεται την αντίστασή της αλλά αποπνέει και διαχέει τον σεβασμό και τον θαυμασμό που της αρμόζει.

ΙΙΙ
 Η αντίσταση του άρθρου 120 § 4 του Συντάγματος κατοχυρώνεται ως δικαίωμα υπο την προϋπόθεση οτι επιχειρείται βίαιη κατάλυση του Συντάγματος.
Στις ομαλές περιστάσεις το δικαίωμα υπνώττει - ενεργοποιείται μόνον προ της καταλύσεως του Συντάγματος. Αντίθετα τα άλλα συνταγματικά δικαιώματα είναι δικαιώματα των ομαλών περιστάσεων και ασκούνται καθημερινά, αδρανούν δε σε εξαιρετικές περιστάσεις, όταν ανασταλούν βάσει του δικαίου της ανάγκης.
Η κατάλυση του Συντάγματος είναι πράγματι μια ακραία και εξαιρετική κατάσταση για το δίκαιο. Είναι ο τερματισμός του βίου του.
Η έννοια της καταλύσεως του κανόνα δικαίου και του δικαίου εν γένει δέν φαίνεται να είναι αποκρυσταλλωμένη. Ενώ διάφορες πηγές δικαίου (πχ νόμος του Δημοφάντου, νόμος περι ευθύνης του Π.τ.Δ.) χρησιμοποιούν τον όρο «κατάλυσω» έτσι όπως τον καταλαβαίνουμε στην καθημερινή μας ομιλία, το Δ' ψήφισμα της Ε' αναθεωρητικής βουλής οτι «η Δημοκρατία ουδέποτε κατελύθη δικαίω» περιπλέκει την έννοια της καταλύσεως.
Και τούτο διότι η κατάλυση της δημοκρατίας δέν είναι ποτέ δυνατόν να γίνει δικαίω. Το δίκαιο έχει πάντοτε ένα σκληρό πυρήνα, που δέν επιτρέπει να μεταβληθεί. Πρόκειται για το θεμέλιο του δικαίου, για το θεμέλιο της εξουσίας. Αν αυτό είναι η δημοκρατία, τότε η δημοκρατία είναι δικαίω αμετάβλητη, ως αρχή. Αυτό βεβαίως δέν σημαίνει οτι το δίκαιο είναι σε θέση να επιβάλλει στην ιστορία τους όρους του. Σημαίνει απλώς οτι η διατήρηση του σκληρού πυρήνα του θετικού δικαίου είναι ένα νομικό αίτημα, που μπορεί να ικανοποιείται επι μακρό χρόνο, άλλοτε με την πειθώ και άλλοτε ακόμη και με τη βία, μπορεί όμως και να αποκρουσθεί κάποτε απο την ιστορία.
Η κατάλυση του κανόνα δικαίου διαφέρει απο την παράβασή του. Ενώ η παράβαση του κανόνα συνεπάγεται την επέλευση ή τη δυνατότητα τουλάχιστον της επελεύσεως των εννόμων συνεπειών του κανόνα, χωρίς να επιδρά στην ισχύ του, η κατάλυση του κανόνα δικαίου σημαίνει οτι αναιρείται η ίδια η ισχύς του κανόνα. Πρόκειται για de facto - και όχι για de jure - απώλεια της ισχύος του κανόνα. Αν αυτό είναι αληθές, τότε η διατύπωση του Δ' ψηφίσματος της Ε' αναθεωρητικής βουλής είναι εσφαλμένη.
Ανεξαρτήτως τούτου, αναμφίλεκτο είναι - νομίζω - οτι η έννοια της καταλύσεως του Συντάγματος αφορά τις βαρύτατες εκείνες προσβολές κατά του Συντάγματος που θέτουν εν κινδύνω την ίδια την υπόστασή του. Στις ακραίες αυτές περιπτώσεις διακινδυνεύσεως του δικαίου - και μόνο σ' αυτές - αφυπνίζεται το δικαίωμα αντιστάσεως των πολιτών για τη σωτηρία της συνταγματικής τάξεως. Με άλλη διατύπωση: το κράτος αδυνατώντας να προασπίσει εαυτό, παρά το γεγονός οτι διαθέτει τον μηχανισμό καταναγκασμού και καταστολής, ζητεί πάλι θυσίες απο τον λαό.
Η διατύπωση αυτή ηχεί βεβαίως ως πρόκληση λόγω της αίγλης που έχει αποκτήσει το δικαίωμα αντιστάσεως στη συνείδηση του λαού. Αίγλης δικαιολογημένης απο τους αγώνες κατά της τυραννίας και της καταπιέσεως, αφορώσης όμως την πολιτική ανυπακοή και όχι το δικαίωμα και καθήκον αντιστάσεως του θετικού δικαίου.
Η διατύπωση οτι το κράτος, καθιερώνοντας δικαίωμα αντιστάσεως, περπερεύεται και ζητεί τα εαυτού, δικαιολογείται απο τους εξής λόγους:

α) Το καθιερώνει ως δικαίωμα των εξαιρετικών περιστάσεων, εκεί που διακυβεύεται η υπόστασή του. Όταν όμως τα ίδια τα θεσμικά προϊόντα της εννόμου τάξεως, δηλαδή ο αντισυνταγματικός νόμος, η παράνομη κανονιστική διοικητική πράξη κλπ, την προσβάλλουν, τότε το δίκαιο είναι φειδωλό ν' αναγνωρίσει δικαίωμα αντιστάσεως. Αρκείται στην αναγνώριση όλων των λοιπών συνταγματικών δικαιωμάτων, πχ στο δικαίωμα της ακριβής (προσφυγή) στα δικαστήρια, στις ήσυχες συναθροίσεις, στην έκφραση υπο την προϋπόθεση της τηρήσεως των νόμων κλπ.

β) Η κατάλυση του Συντάγματος, που ενεργοποιεί το δικαίωμα αντιστάσεως, δέν είναι μια διαδικασία που εκδηλώνεται αιφνίδια, απο τη μία στιγμή στην άλλη. Χρειάζεται προετοιμασία που διευκολύνεται απο τις συνταγματικές και δικαιικές δυσλειτουργίες. Η κρατική ευθύνη για τις δυσλειτουργίες αυτές και τις παρεκβάσεις της πολιτειακής ζωής μετατίθεται στον λαό, που καλείται να θυσιασθεί ασκώντας το καθήκον αντιστάσεως. Πρέπει συναφώς να σημειωθεί οτι η προστατευτική για το πολίτευμα λειτουργία του δικαιώματος αντιστάσεως δέν εξαντλείται κατα την επιχείρηση της καταλύσεως του Συντάγματος. Η δημοκρατική άσκηση της εξουσίας δέν πρέπει να επιτρέπει τη δημιουργία των συνθηκών εκείνων, που θα μπορούσαν να οδηγήσουν στην επιχείρηση της καταλύσεως του Συντάγματος.

Αν η ίδια η εξουσία παραμελεί την τήρηση του δικαίου και ασκείται ερήμην του λαού, κανεις δέν θα αγωνισθεί για τη διατήρησή της. Αντίθετα, οραματιζόμενος μιαν αλλαγή, θα αγωνισθεί για την αλλαγή κατ' εφαρμογή όχι του δικαιωώματος αντιστάσεως αλλά της πολιτικής ανυπακοής.

IV
 Τα αναφερθέντα ενισχύονται απο μια εγγύτερη νομική ανάλυση του άρθρου 120 § 4 του Συντάγματος.
Η διάταξη διαλαμβάνει για «επιχειρούμενη» κατάλυση του Συντάγματος, για κατάλυση «εν τω γίγνεσθαι». Άρα η συντελεσθείσα κατάλυση του Συντάγματος δέν γεννά δικαίωμα και καθήκον αντιστάσεως, αφού θα έχει εγκαθιδρυθεί νέα εξουσία που θα αξιώσει καθήκον υπακοής στις δικές της επιταγές.
Περαιτέρω: η διάταξη διαλαμβάνει για κατάλυση του Συντάγματος με τη βία. Δηλαδή η κατάλυση χωρίς βία, δέν ενεργοποιεί αντίσταση.
Κατάλυση του Συντάγματος χωρίς βία θα ήταν πχ η άρνηση των αρμοδίων κρατικών οργάνων να προκηρύξουν εκλογές.
Η διάταξη κάνει λόγο για «οποιονδήποτε επιχειρεί την βίαιη κατάλυση του πολιτεύματος». Κι αν αυτός είναι ο ίδιος ο λαός που επαναστατεί; Το δίκαιο ζητεί απο τον λαό να αντισταθεί κατά της επαναστάσεως;
Η διάταξη διαλαμβάνει περι δικαιώματος και καθήκοντος αντιστάσεως με κάθε μέσο. Το μέσο, ερωτάται, είναι νόμιμο ή παράνομο; Αν είναι νόμιμο, τότε είναι ζήτημα αν πρόκειται για αντίσταση. Αν είναι παράνομο, τότε η διάταξη απευθύνεται σε λίγους έλληνες, ήρωες και πατριώτες.
Οι προβληματισμοί αυτοί υποδηλώνουν οτι το δίκαιο δέν μπορεί να οργανώσει χωρίς δυσκολίες την αντίσταση ως δικαίωμα και καθήκον. Η αναγνώρισή του σε μια τόσο ριχή διάσταση καταδεικνύει την επιφυλακτικότητα του θετικού δικαίου απέναντί του.

V
 Τελειώνω επαναλαμβάνοντας την ευχή ενός άγγλου νομικού: Οι κρατούντες ας θεωρούν την αντίσταση ως πράξη νόμιμη, ο λαός δε ως παράνομη, ώστε οι μεν να μή δίνουν αφορμή για αντίσταση και ο δε να μήν καταφεύγει στην αντίσταση.

Το παραπάνω άρθρο κρίνεται χρήσιμο, προκειμένου να δοθεί νομική ερμηνεία επι του πρόσφατου δυναμικού άρθρου του Μίκη Θεοδωράκη στην  εφημερίδα "ΤΟ ΒΗΜΑ":

Το όπλο της ανυπακοής


http://www.tovima.gr/default.asp?pid=2&ct=122&artId=367127&dt=14/11/2010

Δευτέρα 15 Νοεμβρίου 2010

Αρχαία Αθέατα μυστήρια

Οταν ο Νίτσε εξηγούσε πώς απωλέσθη το διονυσιακό στοιχείο από την ανάκληση της αρχαίας Ελλάδας και διασώθηκε μόνο το Απολλώνιο, περιλάμβανε μέσα στα απολεσθέντα και τη γνώση του περιεχομένου των μυστηρίων. 

Στη Λ΄ Ραψωδία της Οδύσσειας ο ζωντανός Οδυσσέας συνομιλεί με τις ψυχές των νεκρών στον Αδη. Οταν η μάνα του η Αντίκλεια πλησιάζει και του εμπιστεύεται ότι ο καημός του την έστειλε στον Αδη, ο Οδυσσέας διηγείται ότι «Τρεις φορές χύθηκα να αδράξω την ψυχή της πεθαμένης μάνας και εκείνη μου ξέφυγε σαν όνειρο, σαν ίσκιος και μες στα σπλάχνα μου έκανε πιο κοφτερό τον πόνο» (Εφταλιώτης, σ. 144, 1932).

Ο E. R. Dodds στο περίφημο βιβλίο του, «Οι Ελληνες και το παράλογο», αναζήτησε το περιεχόμενο της θρησκευτικότητας των αρχαίων που ερχόταν σε αντίθεση με την κοσμική τους φιλοσοφία και τον κραταιό ορθολογισμό του πέμπτου αιώνα. Ακόμα όμως και ο ορθολογιστής Σωκράτης αναφερόταν στο «δαιμόνιο» μέσα του που υπαγόρευε κάποιες από τις επιλογές του. 

Εξάλλου, οι Ελληνες, κατά τον Dodds, απέδιδαν πολλές από τις τραγικές πράξεις των ηρώων της Μυθολογίας και του θεάτρου στην ταραχή που προκαλεί η «Ατη» στο μυαλό του ανθρώπου. Μερικοί πίστευαν ότι η Ατη ήταν έργο των θεών, ενώ άλλοι, όπως ο Ευριπίδης θεωρούσαν ότι το κακό ενδημεί μέσα μας.

Στη Μήδεια ο Ευριπίδης δεν αντιμετωπίζει το μυστήριο του κακού ως μια εξωτερική δύναμη που προσβάλλει τη λογική, αλλά ως στοιχείο που ενυπάρχει στην ανθρώπινη φύση: «Ηθος ανθρώπω δαίμων». Μολονότι το κακό δεν είναι υπερφυσικό εξακολουθεί να είναι μυστηριώδες και να εμπνέει τον τρόμο. 

Η Μήδεια ξέρει ότι δεν είναι έρμαιο κάποιας ξένης δύναμης, αλλά του θυμού που ξεσπάει μέσα της. «Παρακαλεί λοιπόν τον ίδιο τον εαυτό της να την λυπηθεί, καθώς ο σκλάβος ικετεύει τον κύριό του.  Μάταια όμως, οι πηγές της πράξης κρύβονται μέσα στον θυμό όπου ούτε λογική ούτε οίκτος μπορεί να φτάσει» (E. R. Dodds, Οι Ελληνες και το παράλογο, 1972, σ. 160).

Αν ο Παρθενώνας αποκαθαρμένος από τον καιρό από τα χρώματα της αρχικής του όψης, αποτελεί το μνημείο της Απολλώνιας Ελλάδας, η Ελευσίνα και τα μυστήρια που φυλάει αθέατα, θα ήταν το επίκεντρο της άλλης πλευράς της αρχαίας μας καταβολής.

Παρασκευή 12 Νοεμβρίου 2010

Η Διαλεκτική κατά Πλάτωνα


Αρχή της διαλεκτικής στην έρευνά της είναι να προσδιορίζεται η αληθινή ουσία των πραγμάτων και όχι αυτή που δεν υπάρχει.

Προσδιορίζει αυτή ο Πλάτων ως αρχή και τέχνη ταυτοχρόνως, της οποίας έργον είναι η έρευνα ότι ουσιαστικά το «αυτό» δεν μπορεί να είναι το «έτερον» και το ανάπαλιν το «έτερον» δεν μπορεί να ταυτίζεται με το «αυτό».

Με αυτές τις σκέψεις του ο Πλάτων οριοθετώντας τη διαλεκτική καθορίζει και τους στόχους αυτής, οι οποίοι δεν μπορούν να είναι άλλοι από τον διαχωρισμό των πραγμάτων και την ανεύρεση της ουσίας αυτών, την ανακάλυψη της αλήθειας που υπάρχει μέσα σε αυτά.

Διότι υπάρχουν πράγματα που έχουν φυσικές ομοιότητες μεταξύ τους, οι οποίες γίνονται εύκολα αντιληπτές με τις αισθήσεις και τις οποίες δεν είναι δύσκολο να τις φανερώσουν, σε αυτούς που ήθελαν να τις παρατηρήσουν και να τις μελετήσουν, χωρίς να κουράσουν τα «μυαλά» τους.

Υπάρχουν όμως και όντα πολύ πιο μεγάλα και πολύ πιο πολύτιμα, τα οποία δεν έχουν αισθητές εικόνες για να δώσουν στους ανθρώπους τη σαφή και άμεση γνώση, η οποία θα ικανοποιούσε τη ψυχή αυτών που ερευνούν, χρησιμοποιώντας τις αισθήσεις και μόνο για την περιέργειά τους.
Αυτά τα όντα είναι νοητά, πανέμορφα και μέγιστα και αποκαλύπτουν την αληθινή εικόνα τους στους ερευνητές μόνο με τη λογική επεξεργασία και με τίποτε άλλο.

Αυτή όμως η έρευνα των πραγμάτων με το νου, με τη διάνοια και το «λόγο», δεν μπορεί να ολοκληρώσει το έργο από μόνη της, χωρίς τη συμμετοχή των εμπειριών των αισθήσεων στην αποκάλυψη της αλήθειας ή στη λήψη μίας ορθής απόφασης από τον ηγέτη.

Γι’ αυτό και ο Πλάτων, χωρίς να εγκαταλείπει και τη μέθοδο των συγκρίσεων των μεγεθών και των σχέσεων των πραγμάτων μεταξύ τους προκειμένου να βρεθεί το πρέπον με μία εύκολη και γρήγορη διαδικασία, συνιστά επιμόνως ως πρώτο σκοπό τον διεξοδικό διάλογο και κατά προτίμηση τη διαιρετική μέθοδο για την ανεύρεση της αλήθειας ή για την ορθή απόφαση του ηγέτη.

Μάλιστα να υποχρεώνονται οι συμμετέχοντες σε αυτούς τους διαλόγους να εκθέτουν τις απόψεις τους σύντομα και με επιχειρήματα, καθιστώντας έτσι αυτούς επιτήδειους στη διαλεκτική τέχνη και ικανούς ώστε να φέρνουν την αλήθεια σε πλήρες φως.

Περιγραφή μίας διαλεκτικής διαδικασίας, η οποία δε διαφέρει και μάλλον προσομοιάζει με αυτόν τον μηχανισμό λειτουργίας ενός επιτελείου στις εκτιμήσεις των καταστάσεων και των συγκρίσεων των παραγόντων μεταξύ τους, προκειμένου ο ηγέτης να λάβει ορθές αποφάσεις με θετικά αποτελέσματα.

Μία επεξεργασία η οποία θα είναι κατ’ εξοχήν νοητική, πλην όμως θεμελιώνεται επάνω στις πραγματικές εμπειρίες των αισθήσεων, όπως από τον Πλάτωνα και από τον προγενέστερό του Δημόκριτο διακηρύσσεται αλλά και σήμερα για κάθε θέμα εφαρμόζεται, είτε αυτό είναι πολιτικό, είτε επιχειρησιακό, είτε ηθικό ή επιστημονικό.

Είναι η ίδια αξία της διαλεκτικής ως αρχής και τέχνης που υποχρέωσε και το νεότερο φιλόσοφο Ιμμάνουελ Καντ να ασχοληθεί ευρέως και επισταμένως με τον «’Καθαρό» αλλά και τον «Εμπειρικό Λόγο», μη αφήνοντας όμως εκτός από αυτούς και τον «Δυναμικό Λόγο» της βούλησης και της απόφασης για πράξη.

Όπως έγινε αντιληπτό από τα μέχρις εδώ εκτεθέντα, ο Πλάτων δεν χρησιμοποιεί τη διαλεκτική μόνο για την αποκάλυψη της αλήθειας η οποία υπερβαίνει την ανθρώπινη εμπειρία, αλλά χρησιμοποιεί αυτή και για αποφάσεις πρακτικής σημασίας, γι’ αυτό και στους Πλατωνικούς διαλόγους από τους συνομιλητές εκτίθενται όλες οι δυνατές πλευρές ενός θέματος προκειμένου να φωτισθεί όλη η αλήθεια και να ληφθούν ορθές αποφάσεις για κάποιο θέμα.

Για το λόγο αυτό ο Πλάτων επιλέγει τους συνομιλητές του στους διαλόγους ανάλογα με το χαρακτήρα τους, προκειμένου να παρουσιάζονται οι εμπειρίες τους, οι οποίες, όπως δέχεται και η σύγχρονη ψυχολογία, έχουν σχέση με τη φύση και τα ενδιαφέροντα κάθε προσωπικότητας.

Αυτή δε η επιλογή των συνομιλητών εκ μέρους του Πλάτωνα ταυτοχρόνως σημαίνει ότι ο φιλόσοφος γνώριζε την ανθρώπινη αδυναμία του νου να συλλάβει συνολικά την όλη αλήθεια και ότι ο κάθε νους έχει τη δυνατότητα να συλλαμβάνει μόνο μέρος αυτής ανάλογα με τη φύση και τα ενδιαφέροντα της κάθε προσωπικότητας.

Βεβαίως από αυτούς τους διαλόγους και προκειμένου να εξυπηρετήσουν το σκοπό τους εξυπακούεται και θεωρείται αυτονόητο ότι ο κάθε συνομιλητής, για να είναι αληθινός μέτοχος του διαλόγου, οφείλει να εγκαταλείπει τις προσωπικές του ακαμψίες και να είναι και ό ίδιος διαλεκτικός αποδεχόμενος τον ορθότερο λόγο των άλλων συνομιλητών του ή την ορθότητα του συμπεράσματος στο οποίο ο διάλογος καταλήγει.
Ειδάλλως, όπως και ο ίδιος ο Πλάτων λέει: η διαφωνία στους διαλόγους είναι έργο αφρόνων ανθρώπων.

Απεναντίας όμως ένας κανονικός διάλογος καλλιεργεί τη φιλία και την ενότητα μεταξύ των συνομιλητών, παρέχοντας συγχρόνως την ικανοποίηση στον καθένα για τη συμμετοχή του στην αποκάλυψη της αλήθειας, ή τη λήψη σωστών αποφάσεων, όπως  προκύπτουν από αυτόν τον διάλογο.
Χάριν αυτών των ευεργετημάτων του διαλόγου, ο Πλάτων κατακρίνει τους προσωκρατικούς φυσικούς φιλοσόφους διότι στις διδασκαλίες τους χρησιμοποιούν κατά τρόπο δογματικό και αριστοκρατικό τον μονόλογο.

Θέση και πρακτική του Πλάτωνα σε όλα τα έργα του, που αποκαλύπτουν μεν ότι η διαλεκτική του αποτελεί μία εξελικτική συνέχεια της «μαιευτικής» μεθόδου του δασκάλου του Σωκράτη, αλλά συγχρόνως είναι καθαρά αποδεικτική της ανοικτής δημοκρατικής συνείδησης του Πλάτωνα, ανεξαρτήτως των πολιτικών του φιλοσοφικών θέσεων τις οποίες εξέφρασε στη πορεία της ζωής του χάριν μίας αρμονικής πολιτείας και βεβαίως περιορισμένες – αν όχι αβάσιμες – είναι και κριτικές του σύγχρονου φιλόσοφου Καρλ Πόππερ, ο οποίος παρουσιάζει τον Πλάτωνα ως «κλειστό» φιλόσοφο.

Επίσης αυτή τη βαθειά δημοκρατική συνείδηση αποκαλύπτει ο Πλάτων όταν θεωρεί και συνιστά την διαλεκτική ως την πλέον κατάλληλη μέθοδο και στην παιδεία, προφανώς ως καλύτερο εργαλείο για την καλλιέργεια της νόησης, για τη ψυχική ικανοποίηση των μαθητών στην παραγωγή γνώσης, αλλά ταυτοχρόνως και για την καλλιέργεια της δημοκρατικής συνείδησης στους μαθητές.

Η τέχνη όμως της Πλατωνικής διαλεκτικής, όπως καθαρά φαίνεται μέσα από τους διαλόγους του, κινείται προς δύο κατευθύνσεις μεθοδολογίας, προς την επαγωγική συνθετική διαδικασία και προς την παραγωγική διαιρετική προκειμένου να προσδιορισθεί ουσία ενός θέματος, με προτίμηση του Πλάτωνα, όπως είδαμε, στην διαιρετική μεθοδολογία έρευνας.

Αυτή όμως την αρχή και την τέχνη της διαλεκτικής, ως κατ’ εξοχή μεθοδολογία η οποία αναλύει και εκτιμά παράγοντες και συνθέτει συμπεράσματα προς αποκάλυψη της αλήθειας πέραν της εμπειρίας και πρακτικής για τη λήψη ορθών αποφάσεων, ο Πλάτων διαχωρίζει από τη ρητορική, την οποία θεωρεί ως τέχνη του λόγου μόνο για να πείθει.

Χαρακτηρίζει «βασιλικούς άνδρες» τους ρήτορες, αλλά δεν θεωρεί αυτούς επιστήμονες, οι οποίοι ερευνούν τα θέματα διαλεκτικά.Χαρακτηρισμός ο οποίος δηλώνει συγχρόνως τη ξεχωριστή αξία της ρητορικής ως τέχνη του λόγου και η οποία απαραίτητα πρέπει να συνοδεύει και τη διαλεκτική προκειμένου να μεταδίδει την αλήθεια, η οποία προέκυψε από την έρευνά της, αν και κατά τον Πλάτωνα, όπως φαίνεται από τα λεγόμενα του, η αλήθεια αυτή καθαυτή έχει την ικανότητα να πείθει.
Θέτει όμως ο Πλάτων σε κάποια ξεχωριστή θέση τη ρητορική από τη διαλεκτική, διότι προφανώς θεωρεί αυτή να ασχολείται με τα φαινόμενα επιφανειακά πράγματα και όχι με την ουσία αυτών, καθόσον το κύριο ενδιαφέρον της ρητορικής είναι πώς θα πεισθούν οι άλλοι.

Επομένως, κατά τον Πλάτωνα, η ρητορική κινείται στο ευλογοφανές και όχι για το αληθινό, όπως συμβαίνει με τη διαλεκτική.

Ετσι, σαν κατάληξη, σύμφωνα με τις Πλατωνικές απόψεις, μπορούμε να ισχυρισθούμε ότι ένας ηγέτης πρέπει να αποφασίζει ως ένας διαλεκτικός επιστήμονας και ως ένας ρήτορας να πείθει τους άλλους για την ορθότητα της απόφασής του.

Επί πλέον δε, για την ικανότητα του ηγέτη ο Πλάτων θα πει: «εάν κάποιος άλλος δύναται να αντιλαμβάνεται το πράγμα και ως σύνολο και αναλυμένο στα μέρη του, τον ακολουθώ κατά πόδας στα ίχνη του σαν να ήταν Θεός».

Πέμπτη 11 Νοεμβρίου 2010

Εκφάνσεις κακοδιοίκησης ως ενδεικτικοί παράγοντες της σημερινής κρίσης

 Η συστηματική άσκηση των πρακτικών της αθλιότητας, που επισήμανε - σε μια αναλαμπή αυτοκριτικής - ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης, σε συνδυασμό με τη χρόνια απουσία αναπτυξιακής στρατηγικής της χώρας, έχει ως συνέπεια η Ελλάδα να εμφανίζει σωρεία αδυναμίων και δυσλειτουργιών σε όλα τα επίπεδα της δημόσιας διοίκησης.  

Σε μια προσπάθεια να διατυπωθούν προτάσεις εξυγίανσης και διεξόδου από την παρούσα αρνητική κατάσταση, πολύς λόγος γίνεται μεταξύ άλλων και για τους τεχνοκρατικούς παράγοντες, που έχουν οδηγήσει στη σημερινή κρίση. Σε πρόσφατο άρθρο τους, διαπρεπείς Έλληνες πανεπιστημιακοί [18] επιχείρησαν να σκιαγράφησουν συνοπτικά αυτούς τους παράγοντες, καταδεικνύοντας έτσι τις αδυναμίες και δυσλειτουργίες της κρατικής διοίκησης. 

Κατά τη γνώμη μου, οι σχετικές παρατηρήσεις των επιστημόνων, έρχονται να ενισχύσουν την αντίληψη σχετικά με τις ευθύνες που βαραίνουν τη μεταπολιτευτική πολιτική εξουσία της χώρας ως προς τα τραγικά αποτελέσματα, που επέφεραν οι χρόνιες πρακτικές διασπάθισης και εξαγοράς του πλούτου της χώρας για την εξυπηρέτηση ιδιοτελών παραπολιτικών συμφερόντων. 

Παρακάτω επισημαίνονται ορισμένοι από τους βασικούς παράγοντες, που οδήγησαν στο σημερινό αδιέξοδο, όπως επιγραμματικά τους έχουν επισήμανει ειδικοί επιστήμονες, και τους έχουν καταγράψει έγκυροι λειτουργοί της ενημέρωσης της κοινής γνώμης.

1. Υπερκατανάλωση – Έκλυτη σπατάλη στο δημόσιο τομέα.
Η υπερκατανάλωση είναι η μεγάλη αδυναμία της ελληνικής οικονομίας. Για παράδειγμα το 2009 παρά την κρίση η χώρα ξόδεψε 12% πάνω από τον μέσο όρο της ΕΕ, ενώ το εισόδημα ήταν 5% κάτω και η παραγωγικότητα εργασίας 20% χαμηλότερη. Παράλληλα, η έκλυτη σπατάλη στον δημόσιο τομέα και η αβεβαιότητα για το μέλλον, που μεταξύ άλλων προκαλείται και από λανθασμένους πολιτικούς χειρισμούς[19],  κάνουν τους πιστωτές της Ελλάδας απρόθυμους να δανείσουν την Ελλάδα με επιτόκιο κάτω από 12%. 

2. Αποτυχία στην αποτελεσματική είσπραξη φόρων, κακοδιαχείριση στις φοροεισπράξεις.
Οι φορολογικές υπηρεσίες απέτυχαν να συλλέξουν τουλάχιστον το 25%  των νομίμων φόρων. Αντίστοιχα κατασπαταλήθηκε το 25% των φοροεισπράξεων. Το γεγονός ότι οι φόροι στα κέρδη και αποθεματικά είναι από τους υψηλότερους της ΕΕ των 27, εμποδίζει την ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας και συρρικνώνει την ανταγωνιστικότητα.
Η κυβέρνηση δε θα πρέπει συνεπώς να προβάλει ως κεντρικό επιχείρημα για την οικονομική αδυναμία της χώρας μόνο την φοροδιαφυγή. Το κύριο βάρος πρέπει να δοθεί και στην ορθολογική αξιοποίηση των υφιστάμενων εσόδων, ώστε να αποφευχθεί η συνέχιση της ανεξέλεγκτης κατασπατάλησής τους.   

3. Αστοχία στην αξιοποίηση των ευρωπαϊκών επιδοτήσεων.
Είναι γνωστό ότι μόνο την τελευταία δεκαετία εισέρρευσαν στο δημόσιο ταμείο από την ΕΕ περίπου 40 δισ. ευρώ σε επιδοτήσεις. Ενώ τα χρήματα αυτά έπρεπε να διατεθούν κυρίως για να αυξηθούν οι επενδύσεις παγίου κεφαλαίου, δυστυχώς, μεγάλο μέρος αυτών διατέθηκε για καταναλωτικές δαπάνες. Το αποτέλεσμα είναι η μείωση της συμμετοχής των επενδύσεων σε πάγια κεφάλαια στο ΑΕΠ, από 23% που ήταν το 2003 σε 16,2% το 2009 [20].

4. Διαφθορά.
Πρόσφατα στοιχεία από διεθνείς οργανισμούς καταδεικνύουν ότι η διαφθορά πυκνώνει στη δημόσια διοίκηση και όχι μόνο. Η Διεθνής Διαφάνεια (Transparency International) ταξινομεί την Ελλάδα στην τελευταία θέση μεταξύ των 27 κρατών-μελών της EΕ για το 2009, με δείκτη 3,8 (με άριστα 10). Η Κύπρος το 2009 είχε 6,6 και η Ελλάδα το 1997 είχε 5,3. Οι συνέπειες από τον λεγόμενο φόρο της διαπλοκής (φακελάκια, δωροδοκίες κλπ.) είναι καταστρεπτικές. Εξαιτίας αυτών των φαινομένων διπλασιάζεται το δημοσιονομικό έλλειμμα, εξανεμίζεται το 25% των φόρων, αποθαρρύνονται επενδύσεις, επιβραδύνεται η οικονομική ανάπτυξη. Εάν ο δημόσιος τομέας ήταν τα τελευταία 10 χρόνια όσο παραγωγικός είναι σήμερα αυτός της Κύπρου, ο ετήσιος ρυθμός οικονομικής ανάπτυξης θα αυξανόταν κατά 1%.

 Συνάγεται από τα παραπάνω, ότι η πολιτική εξουσία έχει αποτύχει οικτρά στην αποτελεσματική αντιμετώπιση φαινομένων διαφθοράς. Ο πόλεμος που δήθεν έχει κηρύξει η πολιτική εξουσία κατά της διαφθοράς αποδεικνύεται κενός περιεχομένου.

5. Στρεβλώσεις της  αγοράς.
Εξαιτίας των υπέρμετρων κρατικών παρεμβάσεων, οι αγορές προϊόντων και υπηρεσιών είναι οι πλέον στρεβλωμένες μεταξύ των χωρών του ΟΟΣΑ. Η αγορά εργασίας βρίσκεται στην 5η χειρότερη θέση του ΟΟΣΑ. Αποτέλεσμα αυτού είναι ότι η ανεργία των νέων καλπάζει στο 20%, ενώ αναμένεται να αυξηθεί. Είναι επίσης ενδεικτικό ότι οι ξένες επενδύσεις στην Ελλάδα αντιστοιχούν στο 1% του ΑΕΠ, ενώ στην ΕΕ των 27 οι ίδιες επενδύσεις αντιστοιχούν κατά μέσο όρο στο 4% του ΑΕΠ. Εκτιμάται δε ότι, εάν οι ξένες επενδύσεις στην Ελλάδα φθάσουν στο επίπεδο του μέσου όρου της ΕΕ των 27, ο ετήσιος ρυθμός οικονομικής μεγέθυνσης θα αυξηθεί κατά 0,5%.

Από τα παραπάνω στοιχεία γίνεται σαφές, ότι μεταξύ άλλων και η κατά τον αντιπρόεδρο της κυβέρνησης «πρακτική αθλιότητας, εξαγοράς και διασπάθισης δημοσίου χρήματος» τορπίλησε τις παραγωγικές δυνάμεις του τόπου. Ο υγιής ανταγωνισμός συρρικνώθηκε, θεμελιώδεις παραδοσιακοί τομείς της ελληνικής οικονομίας άκριτα εγκαταλείφθηκαν. Δημιουργήθηκε ένα υδροκέφαλο, αντιπαραγωγικό κράτος βολέματος, όπου κυριαρχεί η νοοτροπία της ελάσσονος προσπάθειας, της αναξιοκρατίας, της αδιαφάνειας και της διαπλοκής.

6. Ανεπαρκής αντιμετώπιση του συνταξιοδοτικού ζητήματος Η Ελλάδα είναι η μόνη χώρα του ΟΟΣΑ χωρίς ατομικούς συνταξιοδοτικούς λογαριασμούς (ΑΣΛ), ενώ οι συντάξεις είναι από τις πλέον γενναιόδωρες στην ΕΕ, καθώς έως τώρα οι συντάξεις αντιστοιχούν στο 96% των μέσων αποδοχών, ενώ η συνταξιοδότηση διδόταν σε αρκετές περιπτώσεις χαριστικά και σε πρόωρη ηλικία (μέσος όρος τα 58 έτη). Συνολικά δε οι συντάξεις αντιστοιχούν στο 13,5% του ΑΕΠ. Αντίθετα, στις χώρες του ΟΟΣΑ οι συντάξεις κυμαίνονται κατά μέσον όρο στο 61% των μέσων μισθολογικών αποδοχών. Αρχίζουν να χορηγούνται κατά μέσο όρο από την ηλικία των 63 ετών και κοστίζουν 10% του ΑΕΠ [21].
Η αδυναμία ορθολογικής αντιμετώπισης του συνταξιοδοτικού ζητήματος αποδεικνύει, ότι το μικροπολιτικό κόστος έχει για τη σύγχρονη πολιτική εξουσία μεγαλύτερη βαρύτητα από την εξυπηρέτηση του κοινού συμφέροντος.

7. Αδυναμίες στο σύστημα υγείας.
Η διοίκηση των δημόσιων νοσοκομείων στελεχώνεται με πολιτικά κριτήρια και λειτουργεί ανεξέλεγκτα δημιουργώντας ελλείμματα που αγγίζουν το 2% του ΑΕΠ. Λείπει εκπαιδευμένο προσωπικό, ενώ γιατροί και νοσοκόμοι αμείβονται ανεπαρκώς, με αποτέλεσμα να είναι ευάλωτοι σε δωροδοκίες από ασθενείς που επιθυμούν περίθαλψη ποιότητας. Ενδεικτικό αποτέλεσμα της φθίνουσας πορείας του τομέα της υγείας είναι π.χ., ότι οι Ελληνίδες ζουν σήμερα δύο χρόνια λιγότερα από τις Ισπανίδες, ενώ το 1960 ζούσαν το ίδιο.

8. Υστέρηση σε υποδομές
Σημειώνεται ότι η Ελλάδα υστερεί σε κάθε είδους υποδομές, σιδηροδρόμους, αυτοκινητοδρόμους, λιμένες και αεροδρόμια. Ενδεικτικά αναφέρεται, ότι διαθέτει μόνο το ήμισυ των αυτοκινητοδρόμων της Πορτογαλίας. Στην Ελλάδα εκτελούνται μόνο το 0,8% των αεροπορικών μεταφορών της ΕΕ. και λιγότερο από 5% των θαλάσσιων μεταφορών της Ευρώπης, γεγονός που δεν δικαιολογείται από την ευνοϊκή γεωγραφική θέση της χώρας[22].

9. Ολιγωρία αξιοποίησης των τουριστικών δυνατοτήτων της χώρας.
Οι πολύ μεγάλες τουριστικές δυνατότητες της χώρας δεν αξιοποιούνται δεόντως. Δεν υπάρχει ολοκληρωμένη χάραξη τουριστικής πολιτικής. Η τουριστική πολιτική σε πολλές περιπτώσεις έχει αφεθεί στον αυτόματο πιλότο. Κεντρικοί οργανισμοί προώθησης του ελληνικού τουρισμού, όπως ο ΕΟΤ, διακρίνονται από υπέρογκες σπατάλες και από έλλειψη ποιότητας, ιδίως διευθυντικών στελεχών, που θα μπορούσε να τους καταστήσει ανταγωνιστικούς και αποτελεσματικούς στο αντικείμενό τους. 

Η έλλειψη έγκαιρης τουριστικής προβολής και διαφήμισης ακόμα και σε παραδοσιακές τουριστικές αγορές της Ευρώπης, η υποτονική παρουσία των γραφείων ΕΟΤ στο εξωτερικό, η ελλιπής προσέλκυση μεγάλων tour-operators στις διεθνείς εκθέσεις τουρισμού, η μη επαρκής χρήση  της σύγχρονης τεχνολογίας προς αυτή την κατεύθυνη, υποδηλώνουν την ολιγωρία συγκροτημένης αξιοποίησης των μεγάλων τουριστικών δυνατοτήτων της χώρας. 

Εξαιτίας της γενικότερης αδράνειας η διείσδυση της Ελλάδας σε ανερχόμενες τουριστικές αγορές με δισεκατομμύρια κατοίκους, όπως η Ρωσία, η Ιαπωνία, η Ινδία, η Κίνα είναι ελάχιστη συγκριτικά με άλλες ανταγωνίστριες χώρες.  Οι δαιδαλώδεις γραφειοκρατικές διαδικασίες και το κόστος έκδοσης βίζας για τους τουρίστες,  που επιθυμούν να επισκεφθούν τη χώρα μας, καθιστούν την Ελλάδα λιγότερο ελκυστική σε σχέση με τους ανταγωνιστές της. Είναι ενδεικτικό ότι το 2010 επισκέφθηκαν την Ελλάδα μόλις 7.800 Κινέζοι πολίτες, ενώ αντίστοιχα ανταγωνίστριες χώρες, όπως τη Γαλλία και την Ιταλία επισκέφθηκαν περίπου 1.000.000 Κινέζοι τουρίστες [23]
Η χώρα διαθέτει τεράστιες δυνατότητες ανάπτυξης, οι οποίες όμως εγκλωβίζονται σε μικρόνοες πολιτικές πρακτικές δίχως σχεδιασμό και όραμα.

10. Αδυναμία ελέγχου των δαπανών του προϋπολογισμού  – Προκλητική ατιμωρησία των υπευθύνων.
Είναι γεγονός ότι ο τρόπος ελέγχου των δαπανών του προϋπολογισμού είναι απαρχαιωμένος. Το πανάκριβο ηλεκτρονικό σύστημα μηχανογραφικού ελέγχου των κρατικών δαπανών «Εύδημος», που αγοράστηκε το 2003, λειτουργεί μόνο περιορισμένα. Ουσιαστικά βρίσκεται σε αχρησία. Οι υπηρεσίες του Γενικού Λογιστηρίου και άλλες δημόσιες υπηρεσίες δεν αξιοποιούν επαρκώς το σύγχρονο αυτό όπλο, το οποίο θα μπορούσε να συμβάλει καταλυτικά στην οικονομική διαφάνεια και την καταπολέμηση της διαφθοράς μέσω του αποτελεσματικού ελέγχου των κρατικών δαπανών. Αντίθετα, προτιμούν τις παραδοσιακές μεθόδους για τη συλλογή στοιχείων, όπως η αλληλογραφία και το τηλεομοιότυπο (Fax). 

Σημειωτέον, ότι η πλήρης αξιοποίηση των δυνατοτήτων αυτού του συστήματος θα μπορούσε να επιτύχει τον ακριβή έλεγχο των κρατικών δαπανών σε ποσοστό 85%. Σήμερα όμως το ποσοστό αυτό αγγίζει μόνο το 60% του συνόλου των δαπανών. Έτσι, η διάθεση του 40% των κρατικών δαπανών μένει στην ουσία ανέλεγκτη και αδιευκρίνιστη. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ότι συνεχώς ανακαλύπτονται νέα χρέη-τρύπες, που πρέπει να καλυφθούν από το Δημόσιο[24].  

Επιπρόσθετα, οι διάφορες υπηρεσίες της κεντρικής κυβέρνησης μένουν προσκολλημένες στην γραφειοκρατική τυπολατρεία. Είναι ενδεικτικό ότι αρμόδιες κρατικές υπηρεσίες  μπορούν να κρατούν στα συρτάρια τους τιμολόγια κρατικών δαπανών  που έχουν εκδόσει μέχρι ένα έτος ή και περισσότερο. Έτσι όμως, η μηνιαία παρακολούθηση της εκτέλεσης του προϋπολογισμού από το Γενικό Λογιστήριο του κράτους καθίσταται αδύνατη. Κατά συνέπεια, τα στοιχεία που ανακοινώνονται είναι ελλειπή και δεν αντιπροσωπεύουν την πραγματικότητα. Για παράδειγμα σε πολλά ασφαλιστικά ταμεία συχνά ανακαλύπτονται ετεροχρονισμένα νέες οφειλές, που δεν είχαν αρχικά εκτιμηθεί.

Ακόμη, η εποπτεία όλης της διαδικασίας ελέγχου των κρατικών δαπανών από την έγκριση της δαπάνης μέχρι την πληρωμή είναι μόνο τυπική και όχι ουσιαστική. Η τυπική, απαρχαιωμένη και ελλειπέστατη διαδικασία ελέγχου των κρατικών δαπανών καταγράφει μόνο τα συνολικά ποσά των δαπανών και όχι τις ειδικότερες δαπάνες. Έτσι, δεν υπάρχουν άμεσα διαθέσιμες λεπτομέρειες της κρατικής δαπάνης, ώστε η διάθεση αυτών να μπορεί ελεγχθεί με ακρίβεια. Έιναι επίσης γεγονός, ότι για τις εν λόγω απαράδεκτες πράξεις και παραλείψεις ως προς τον έλεγχο των δαπανών του προϋπολογισμού, κανείς δεν είναι υπόλογος.  Με την ανοχή και ενοχή του κράτους υφίσταται εν προκειμένω ένα  γενικότερο καθεστώς ατιμωρησίας των ολιγωρούντων υπευθύνων αυτής της δημοσιονομικής παρωδίας. 

Η ασυνέπεια ελέγχου των κρατικών δαπανών, δεν επιφέρει  στην πράξη καμία κύρωση. Αυτό ισχύει, ακόμη και όταν διαπιστώνονται τεράστιες αποκλίσεις ως προς τις εκτιμώμενες δαπάνες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το μηχανογραφικό σύστημα του ΙΚΑ, που αντί να κοστίσει 3 εκατ. ευρώ, τελικά κόστισε 100 εκατ. ευρώ, αλλά καμία κύρωση δεν επιβληθηκε[25]

11. Χαμηλές επιδόσεις στην παιδεία.
Τα στοιχεία στο νευραλγικό τομέα της παιδείας και της έρευνας είναι εξίσου δυσάρεστα: Η επίδοση των Ελληνόπουλων 15 ετών στις εξετάσεις PISΑ (28οι από 30 χώρες του ΟΟΣΑ και 38οι σε σύνολο 57 χωρών)[26] είναι απογοητευτική. Συγχρόνως, εντοπίζεται οξύτατη ανεπάρκεια τεχνολογικών εφευρέσεων και ευρεσιτεχνιών. Είναι ενδεικτικό ότι το ελληνικό μερίδιο ευρωπαϊκών διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας είναι μόνο 10% από ό,τι αναλογεί κατά μέσο όρο στον πληθυσμό της ΕΕ των 27. Τεκμαίρεται επίσης, ότι η τριτοβάθμια εκπαίδευση προετοιμάζει ανεπαρκώς τους νέους για ιδιωτική απασχόληση. 

Η εκπαιδευτική διοίκηση κρίνεται απαρχαιωμένη και σπάταλη. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα πτυχία ΑΕΙ στην Ελλάδα βελτιώνουν τους μισθούς μόνο κατά 32%, δηλαδή κατά περίπου 300 ευρώ τον μήνα, έναντι 61% στην ΕΕ. Πολλά ερωτήματα εγείρονται και ως προς την αξιοκρατική στελέχωση των ΑΕΙ και ΤΕΙ. Η θεσμοθετημένη ανάμειξη των κομμάτων ιδίως στην ανώτατη εκπαίδευση επιδεινώνει την κατάσταση.

Επίσης, με τα εν γένει στείρα και συνεχώς εναλλασσόμενα  εκπαιδευτικά συστήματα, με τα απαρχαιωμένα ακαδημαϊκά καθεστώτα που επί δεκαετίες εφαρμόστηκαν πάνω στους νέους-πειραματόζωα, στρεβλώθηκε σε σημαντικό βαθμό και η νοοτροπία των νέων γενιών. Τα όνειρα των νέων γενιών πολύ νωρίς προσέκρουσαν στην οδυνηρή πραγματικότητα του κομματισμού και της πολιτικής ανυπαρξίας.

12. Μεταναστευτική πολιτική χωρίς προσαναντολισμό.
Εκτός τούτων, ιδιαίτερα την τελευταία δεκαπενταετία ναρκοθετήθηκε η κοινωνική συνοχή της χώρας. Η χρόνια απουσία μεταναστευτικής πολιτικής και στρατηγικής βαφτίστηκε σε πρωτοποριακό πολυπολιτισμικό μοντέλο, το οποίο όμως στερούνταν εμφανώς σοβαρού στρατηγικού σχεδιασμού. Στρουθοκαμηλίζοντας και εθελοτυφλώντας για δεκαετίες απέναντι στη λαίλαπα της παράνομης μετανάστευσης και των παραπροϊόντων της, η Ελλάδα έφτασε σήμερα να κατέχει τον τίτλο της παγκόσμιας πρωταθλήτριας ως προς την παράνομη μετανάστευση, με ό,τι αυτό συνεπάγεται[27]
 
13. Εθνική πολιτική χωρίς μακροπρόθεσμο στρατηγικό σχεδιασμό.
Η προσήλωση της κυρίαρχης πολιτικής εξουσίας στις πρακτικές, που σε αδρές γραμμές περιέγραψε ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης, έχουν συμβάλει εκτός των άλλων και στη χρόνια απουσία σοβαρής και συστηματικής πολιτικής βούλησης για τη συγκρότηση συμπαγούς εθνικής στρατηγικής, τόσο στο εσωτερικό και πολύ περισσότερο στο εξωτερικό μέτωπο. Συνέπεια αυτού αποτελεί η επιλογή της εφήμερα εύκολης οδού του μονόπλευρου, ανιστόρητου ενδοτισμού της χώρας στα εθνικά ζητήματα[28]. 

 Μια τέτοια στάση όμως δεν εξασφαλίζει, παρά μόνο εφήμερους καρπούς μίας επίπλαστης ειρηνικής διαβίωσης, που είναι ειρηνική μόνο στα χαρτιά. Στην πραγματικότητα η χώρα οδηγείται σταδιακά στην απεμπόληση εθνικών κεκτημένων, παρά το γεγονός ότι ως επί το πλείστον το διεθνές δίκαιο δικαιώνει τις ελληνικές θέσεις[29]. Αυτό ισχύει για παράδειγμα  στο ζήτημα προσδιορισμού της υφαλοκρηπίδας, στην αδυναμία επέκτασης των εθνικών χωρικών υδάτων από 6 σε 12 ναυτικά μίλια λόγω του παράνομου casus belli της Τουρκίας, στον παράνομο διωγμό και την καταπίεση των ελληνικών μειονοτήτων στην Τουρκία, την Αλβανία κ.α., στην ασυδοσία του τουρκικού προξενείου στη Θράκη, στο ζήτημα της παράνομης κατοχής της Β. Κύπρου και στον αυθαίρετο σφετερισμό της ονομασίας, της ιστορίας και της πολιτιστικής ταυτότητας της Μακεδονίας από το νεοσυσταθέν κρατίδιο της FYROM. 

ΣΧΟΛΙΑ
Πρέπει να γίνει πλήρως αντιληπτό το πραγματικό βάθος των συνεπειών των πολιτικών πρακτικών εξαπάτησης, που αδρά περιγράφει ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης. Οι εν λόγω συνέπειες σαφώς δεν περιορίζονται μόνο στον οικονομικό τομέα, όπου αποπροσανατολιστικά γίνεται προσπάθεια να μετατεθεί το βάρος αυτών. Ιδιαίτερα επικίνδυνη είναι η αρνητική επίδραση αυτών στην άσκηση συνεπούς πολιτικής στα κρίσιμα εθνικά θέματα. Και τούτο, διότι εκ των πραγμάτων σε μια πολύ κρίσιμη ιστορική καμπή η ήδη εξασθενημένη διεθνής θέση της χώρας αποδυναμώνεται ακόμη πλέον πιο έντονα. 
Έτσι, με ιστορικούς όρους, η παρούσα οικονομική κρίση μοιάζει να μην έχει τόση σημασία μπροστά στο διακύβευμα διαφύλαξης της ακεραιότητας της χώρας και της εθνικής ανεξαρτησίας.  

Δε νοείται επομένως, με αφορμή το σκηνικό της οικονομικής κρίσης, η παραμικρή ολιγωρία μπροστά στο ενδεχόμενο εκχώρησης μέρους της εθνικής ανεξαρτησίας, σε αντίθεση με όσα η διεθνής νομιμότητα κατοχυρώνει για την Ελλάδα  [30].
Ελευθέριος Δικαίος, (Δικηγόρος, LL.M.)

Υποσημειώσεις
 [18] Πρβλ. λ.χ.: Χ. Πισσαρίδης (Νόμπελ Οικονομίας 2010) / Κ. Aζαριάδης / Γ. Iωαννίδης, Προτάσεις για μια νέα αναπτυξιακή στρατηγική, Καθημερινή 12.10.2010, http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_economy_100048_12/10/2010_418274 .
[19] Πρβλ. Β. Μαρκεζίνης, Νέο δόγμα για την εξωτερική πολιτική έχει ανάγκη η χώρα, Ημερησία, 20.10.2010, http://www.imerisia.gr/article.asp?catid=15459&subid=2&pubid=71245148 .
[20] Γ. Aτσαλάκης/K. Zοπουνίδης, Η εξέλιξη του δημόσιου χρέους και τρόποι μείωσής του, Καθημερινή 08.05.2010, http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_economy_2_08/05/2010_400191 .
[21] Χ. Πισσαρίδης (Νόμπελ Οικονομίας 2010)/Κ. Aζαριάδης/Γ. Iωαννίδης, Προτάσεις για μια νέα αναπτυξιακή στρατηγική, Καθημερινή 12.10.2010, http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_economy_100048_12/10/2010_418274 .
[22] Χ. Πισσαρίδης (Νόμπελ Οικονομίας 2010)/Κ. Aζαριάδης/Γ. Iωαννίδης, Προτάσεις για μια νέα αναπτυξιακή στρατηγική, Καθημερινή 12.10.2010, http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_economy_100048_12/10/2010_418274 .
[23] B. Τρύφωνα, Η ακριβή βίζα και η έλλειψη απευθείας αεροπορικής σύνδεσης Πεκίνου - Αθήνας αποθαρρύνουν τους Κινέζους τουρίστες,  Free Sunday, 10.10.2010, www.freesunday.gr .
[24]   Πρβλ. Λ. Στεργίου, Ιστορίες «τρέλας» του Δημοσίου
που... απειλούν την τρόικα Καθημερινή, 07.11.2010 http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_economy_100077_07/11/2010_421495 .
[25] Πρβλ. Λ. Στεργίου, Ιστορίες «τρέλας» του Δημοσίου
που... απειλούν την τρόικα Καθημερινή, 07.11.2010 http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_economy_100077_07/11/2010_421495 .
[26] Πρβλ. Χ. Πισσαρίδης (Νόμπελ Οικονομίας 2010) / Κ. Aζαριάδης / Γ. Iωαννίδης, Προτάσεις για μια νέα αναπτυξιακή στρατηγική, Καθημερινή 12.10.2010, http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_economy_100048_12/10/2010_418274, Πρβλ. επίσης πιο αναλυτικά : http://kireas.org/smf/index.php?topic=792.0;wap2 .
[27] Πρβλ. Γ. Κολοβός: Το κουτί της Πανδώρας: Παράνομη μετανάστευση και νομιμοποίηση στην Ελλάδα, Αθήνα, 2003, Ε. Δικαίος, Το Νομοσχέδιο περί χορήγησης ιθαγένειας σε αλλοδαπούς μετανάστες. Λύση ή όξυνση του προβλήματος. Απόπειρα κριτικής θεώρησης, 28.01.2010, www.dikaiopolis.gr , http://www.antibaro.gr/node/1092 ,  με περαιτέρω παραπομπές, Θ. Κατσανέβας: «Η μαζική εισβολή εκατομμυρίων λαθρομεταναστών και η Βοσνιοποίηση της χώρας»,  29.5.2009, http://www.neasmyrni.net.gr/portal/index.php?option=com_content&task=view&id=583&Itemid=152 , Τ. Τερζής, Πολιορκία από λαθρομετανάστες, Έθνος, 16.10.2010, http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=11424&subid=2&pubid=37764948 .
[28] Πρβλ. Β. Μαρκεζίνης, Νέο δόγμα για την εξωτερική πολιτική έχει ανάγκη η χώρα, Ημερησία, 20.10.2010, http://www.imerisia.gr/article.asp?catid=15459&subid=2&pubid=71245148 . Η σχετική ομιλία σε μαγνητοσκόπηση, http://vimeo.com/16015528 , Π. Ήφαιστος, Διαφύλαξη του εθνικού συμφέροντος, Έθνος 25.10.2010, http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=15426&subid=2&pubid=39662948 , Π. Κονδύλης, Θεωρία του πολέμου, β΄ εκδ., Αθήνα  1998, Χ. Γιανναράς, Ο ενδοτισμός είναι πάντοτε ανιστόρητος, Καθημερινή, 20.04.2008, http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_columns_2_20/04/2008_267300 .
[29] Π. Κονδύλης, Θεωρία του πολέμου, β΄ εκδ., Αθήνα  1998.
[30] Πρβλ. ενδεικτικά: Β. Μαρκεζίνης, Νέο δόγμα για την εξωτερική πολιτική έχει ανάγκη η χώρα, Ημερησία, 20.10.2010, http://www.imerisia.gr/article.asp?catid=15459&subid=2&pubid=71245148 . Η σχετική ομιλία του Β. Μαρκεζίνη στην Αθήνα (ξενοδοχείο Μ. Βρετανία): http://vimeo.com/16015528 , Π. Ήφαιστος, Διαφύλαξη του εθνικού συμφέροντος, Έθνος 25.10.2010, http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=15426&subid=2&pubid=39662948 .

ΔΕΛΦΙΚΑ ΠΑΡΑΓΓΕΛΜΑΤΑ

"Εν δέ τώ προνάω τά έν Δελφοίς γεγραμμένα, έστιν ώφελήματα άνθρώποις"
Παυσανίας.
Τα Δελφικά Παραγγέλματα είναι οι εντολές που άφησαν στους Έλληνες οι σοφοί της Αρχαίας Ελλάδας.Μια πολύτιμη κληρονομιά γνώσης και σοφίας για τις επερχόμενες γενεές.

Οι αρχαίοι Έλληνες ιερείς δεν έδιναν συμβουλές ούτε άκουγαν εξομολογήσεις πιστών, αλλά ασχολούνταν μόνο με την τέλεση των ιεροτελεστιών.
Σας παραθέτουμε τα παραγγέλματα αυτά, όπως οι επισκέπτες της αρχαιότητας αντίκριζαν χαραγμένα στους Δελφούς:
  • Έπου θεώ. Ακολούθα τον θεό.
  • Νόμω πείθου. Να πειθαρχείς στο Νόμο.
  • Θεούς σέβου. Να σέβεσαι τους θεούς.
  • Γονείς αίδου. Να σέβεσαι τους γονείς σου.
  • Ηττώ υπέρ δικαίου. Να καταβάλεσαι για το δίκαιο.
  • Γνώθι μαθών. Γνώρισε αφού μάθεις.
  • Ακούσας νόει. Κατανόησε αφού ακούσεις.
  • Σαυτόν ίσθι. Γνώρισε τον εαυτό σου.
  • Εστίαν τίμα. Να τιμάς την εστία σου.
  • Άρχε σεαυτού. Να κυριαρχείς τον εαυτό σου.
  • Φίλους βοήθει. Να βοηθάς τους φίλους.
  • Θυμού κράτε. Να συγκρατείς το θυμό σου.
  • Όρκω μη χρω. Να μην ορκίζεσαι.
  • Φιλίαν αγάπα. Να αγαπάς τη φιλία.
  • Παιδείας αντέχου. Να προσηλώνεσαι στην εκπαίδευσή σου.
  • Σοφίαν ζήτει. Να αναζητάς τη σοφία.
  • Ψέγε μηδένα. Να μην κατηγορείς κανένα.
  • Επαίνει αρετήν. Να επαινείς την αρετή.
  • Πράττε δίκαια. Να πράττεις δίκαια.
  • Φίλοις ευνόει. Να ευνοείς τους φίλους.
  • Εχθρούς αμύνου. Να προφυλάσσεσαι από τους εχθρούς.
  • Ευγένειαν άσκει. Να είσαι ευγενής.
  • Κακίας απέχου. Να απέχεις από την κακία.
  • Εύφημος ίσθι. Να έχεις καλή φήμη.
  • Άκουε πάντα. Να ακούς τα πάντα.
  • Μηδέν άγαν. Να μην υπερβάλλεις.
  • Χρόνου φείδου. Να μη σπαταλάς το χρόνο.
  • Ύβριν μίσει. Να μισείς την ύβρη.
  • Ικέτας αίδου. Να σέβεσαι τους ικέτες.
  • Υιούς παίδευε. Να εκπαιδεύεις τους γιους σου.
  • Έχων χαρίζου. Όταν έχεις, να χαρίζεις.
  • Δόλον φοβού. Να φοβάσαι το δόλο.
  • Ευλόγει πάντας. Να λες καλά λόγια για όλους.
  • Φιλόσοφος γίνου. Να γίνεις φιλόσοφος.
  • Όσια κρίνε. Να κρίνεις τα όσια.
  • Γνους πράττε. Να πράττεις με επίγνωση.
  • Φόνου απέχου. Να μη φονεύεις.
  • Σοφοίς χρω. Να συναναστρέφεσαι με σοφούς.
  • Ήθος δοκίμαζε. Να επιδοκιμάζεις το ήθος.
  • Υφορώ μηδένα. Να μην είσαι καχύποπτος.
  • Τέχνη χρω. Να ασκείς την Τέχνη.
  • Ευεργεσίας τίμα. Να τιμάς τις ευεργεσίες.
  • Φθόνει μηδενί. Να μη φθονείς κανένα.
  • Ελπίδα αίνει. Να δοξάζεις την ελπίδα.
  • Διαβολήν μίσει. Να μισείς τη διαβολή.
  • Δικαίως κτω. Να αποκτάς δίκαια.
  • Αγαθούς τίμα. Να τιμάς τους αγαθούς.
  • Αισχύνην σέβου. Να σέβεσαι την εντροπή.
  • Ευτυχίαν εύχου. Να εύχεσαι ευτυχία.
  • Εργάσου κτητά. Να κοπιάζεις για πράγματα άξια κτήσης.
  • Έριν μίσει. Να μισείς την έριδα.
  • Όνειδος έχθαιρε. Να εχθρεύεσαι τον χλευασμό.
  • Γλώσσαν ίσχε. Να συγκρατείς τη γλώσσα σου.
  • Ύβριν αμύνου. Να προφυλάσσεσαι από την ύβρη.
  • Κρίνε δίκαια. Να κρίνεις δίκαια.
  • Λέγε ειδώς. Να λες γνωρίζοντας.
  • Βίας μη έχου. Να μην έχεις βία.
  • Ομίλει πράως. Να ομιλείς με πραότητα.
  • Φιλοφρόνει πάσιν. Να είσαι φιλικός με όλους.
  • Γλώττης άρχε. Να κυριαρχείς τη γλώσσα σου.
  • Σεαυτόν ευ ποίει. Να ευεργετείς τον εαυτό σου.
  • Ευπροσήγορος γίνου. Να είσαι ευπροσήγορος.
  • Αποκρίνου εν καιρώ. Να αποκρίνεσαι στον κατάλληλο καιρό.
  • Πόνει μετά δικαίου. Να κοπιάζεις δίκαια.
  • Πράττε αμετανοήτως. Να πράττεις με σιγουριά.
  • Αμαρτάνων μετανόει. Όταν σφάλλεις, να μετανοείς.
  • Οφθαλμού κράτει. Να κυριαρχείς των οφθαλμών σου.
  • Βουλεύου χρήσιμα. Να σκέπτεσαι τα χρήσιμα.
  • Φιλίαν φύλασσε. Να φυλάττεις τη φιλία.
  • Ευγνώμων γίνου. Να είσαι ευγνώμων.
  • Ομόνοιαν δίωκε. Να επιδιώκεις την ομόνοια.
  • Άρρητα μη λέγε. Να μην λες τα άρρητα.
  • Έχθρας διάλυε. Να διαλύεις τις έχθρες.
  • Γήρας προσδέχου. Να αποδέχεσαι το γήρας.
  • Επί ρώμη μη καυχώ. Να μην καυχιέσαι για τη δύναμή σου.
  • Ευφημίαν άσκει. Να επιδιώκεις καλή φήμη.
  • Απέχθειαν φεύγε. Να αποφεύγεις την απέχθεια.
  • Πλούτει δικαίως. Να πλουτίζεις δίκαια.
  • Κακίαν μίσει. Να μισείς την κακία.
  • Μανθάνων μη κάμνε. Να μην κουράζεσαι να μαθαίνεις.
  • Ους τρέφεις αγάπα. Να αγαπάς αυτούς που τρέφεις.
  • Απόντι μη μάχου. Να μην μάχεσαι αυτόν που είναι απών.
  • Πρεσβύτερον αιδού. Να σέβεσαι τους μεγαλύτερους.
  • Νεώτερον δίδασκε. Να διδάσκεις τους νεότερους.
  • Πλούτω απόστει. Να αποστασιοποιείσαι από τον πλούτο.
  • Σεαυτόν αιδού. Να σέβεσαι τον εαυτό σου.
  • Μη άρχε υβρίζων. Να μην κυριαρχείς με αλαζονεία.
  • Προγόνους στεφάνου. Να στεφανώνεις τους προγόνους σου.
  • Θνήσκε υπέρ πατρίδος. Να πεθάνεις για την πατρίδα σου.
  • Επί νεκρώ μη γέλα. Να μην περιγελάς τους νεκρούς.
  • Ατυχούντι συνάχθου. Να συμπάσχεις με το δυστυχή.
  • Τύχη μη πίστευε. Να μην πιστεύεις την τύχη.
  • Τελεύτα άλυπος. Να πεθαίνεις χωρίς λύπη.