Παρασκευή 25 Φεβρουαρίου 2011

Το αραβικό ντόμινο


Οπως ήταν αναμενόμενο, η πυρκαγιά της εξέγερσης δεν κάνει διακρίσεις μεταξύ δυτικόφιλων και μη καθεστώτων. Ο αραβικός κόσμος βιώνει ως σύνολο ένα τρίτο επαναστατικό κύμα. 

Το πρώτο ήταν το κύμα του αραβικού εθνικισμού, που αναπτύχθηκε σε αντίθεση προς την αποικιοκρατία και γέννησε τα νασερικού τύπου καθεστώτα. 

Ο εκφυλισμός, η διολίσθηση στη διαφθορά, σε συνδυασμό με την ανικανότητά τους να επιλύσουν προβλήματα ανάπτυξης γέννησε το δεύτερο κύμα, την ανάπτυξη ισλαμικών κινημάτων. Λόγω της σκληρής καταστολής δεν κατάφεραν να ανατρέψουν τα αυταρχικά καθεστώτα, αλλά υπέσκαψαν τη βάση στήριξής τους.

Το παρόν τρίτο κύμα έχει τη μορφή αυθόρμητων, ιδεολογικο-πολιτικά ποικίλων και πολιτικά αδέσποτων λαϊκών εξεγέρσεων, που κυοφορήθηκαν ως αποτέλεσμα δύο παραγόντων: Πρώτον, της διεθνούς οικονομικής κρίσης, που όξυνε τη φτώχεια. Δεύτερον, των νέων οριζόντων που άνοιξαν τα παναραβικά κανάλια και το Διαδίκτυο, τροφοδοτώντας το διάχυτο αίτημα για ελευθερία κυρίως στη νεολαία. 

Ηταν ζήτημα χρόνου και τύχης να προκληθεί πυρκαγιά στον εύφλεκτο «κάμπο». Από τη στιγμή που η εξέγερση στην Τυνησία ανέτρεψε τον Μπεν Αλι, ήταν αναπόφευκτο να προκύψει ντόμινο. Οι εξεγέρσεις έχουν κοινό παρονομαστή, αλλά και σοβαρές διαφοροποιήσεις. Ολα τα καθεστώτα είναι αυταρχικά, αλλά η δομή και κυρίως οι εξαρτήσεις τους διαφέρουν. Δεν είναι τυχαίο ότι τα αμερικανόφιλα καθεστώτα απέφυγαν τη μετωπική σύγκρουση με τους διαδηλωτές και το λουτρό αίματος. 

Οι ΗΠΑ του Ομπάμα φοβούνται μήπως χαθεί ο έλεγχος και επωφεληθούν ισλαμικά κινήματα. Από την άλλη, όμως, έχουν συνείδηση ότι τα καθεστώτα αυτά έχουν κλείσει τον ιστορικό κύκλο τους. Γι’ αυτό και επεδίωξαν την ταχύτατη και ελεγχόμενη μετεξέλιξή τους με εγγυητή τις τοπικές ένοπλες δυνάμεις, στις οποίες διαθέτουν ερείσματα και ασκούν επιρροή. Στο πλαίσιο αυτό απέτρεψαν τη μαζική χρήση στρατιωτικής βίας και θυσίασαν τον Μπεν Αλι και τον Μουμπάρακ για να διασώσουν τον πυρήνα των καθεστώτων.

Στη Λιβύη δεν υπήρχε εξωτερικός παράγοντας που να εμποδίσει τον Καντάφι από το να χρησιμοποιήσει τους πραιτωριανούς του για να καταστείλει με όλα τα μέσα την εξέγερση. Ηταν αναπόφευκτο, λοιπόν, να μετατραπεί γρήγορα σε εμφύλια ένοπλη σύγκρουση. Ο Καντάφι προσπαθεί να κρατηθεί στην εξουσία, επισείοντας τον κίνδυνο επικράτησης των ισλαμιστών. 

Οι Δυτικοί ανησυχούν για το ποια θα είναι η διάδοχη κατάσταση, αλλά στο σημείο που έχουν φτάσει τα πράγματα δεν έχουν άλλη επιλογή από το να υποστηρίξουν την εξέγερση. Τους παρηγορεί, άλλωστε, το ότι εάν τελικώς ανατραπεί το καθεστώς Καντάφι, θεωρείται δεδομένη η ανατροπή και του καθεστώτος Ασαντ, όταν η πυρκαγιά φτάσει στη Συρία. 

Το Ιράν είναι πιο σύνθετη περίπτωση, αλλά η Ουάσιγκτον πιστεύει ότι ο απολογισμός θα είναι θετικός όχι μόνο για τους λαούς της περιοχής, αλλά και για την ίδια.

Εκτός και αν η πυρκαγιά αποδειχθεί ότι δεν είναι στενά αραβομουσουλμανικό φαινόμενο…

Του Σταυρου Λυγερου

Σάββατο 19 Φεβρουαρίου 2011

Εμείς και το Ισλάμ

Οι ραγδαίες κοινωνικές εξελίξεις έφεραν ξαφνικά την ελλαδική κοινωνία μπροστά σε πρωτοφανείς αλλαγές και προκάλεσαν μια ιδιαίτερη αμηχανία που από πολλούς ερμηνεύτηκε ως δυσανεξία. 

Αυτό κυρίως φαίνεται στην περίπτωση των πολυάριθμων μουσουλμάνων που ξαφνικά τα τελευταία χρόνια «γέμισαν» το αθηναϊκό τοπίο. H Ελλάδα έχει ήδη μετατραπεί σε αποθήκη «λαθραίων» ανθρώπων και ψυχών με την υπογραφή της Συνθήκη του Δουβλίνου ΙΙ (2003) και τη σχετική αδιαφορία των Δυτικών μας συμμάχων. H Ελλάδα είναι πλέον και με την υπογραφή της, το buffer state της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Η ελλαδική κοινωνία, που για γενιές συγκροτήθηκε μονοεθνικά, κλήθηκε ερήμην της να συμφιλιωθεί με τις νέες συνθήκες. Φαίνεται ότι δεν δέχεται εύκολα την αλλαγή, όπου τώρα πια σ’ αυτήν συμπεριλαμβάνονται γυναίκες με μαντίλες, αν όχι και αρσενικοί σύζυγοι συνοδευόμενοι από, περισσότερες της μιας, συζύγους.

Το φαινόμενο είναι πολυσύνθετο και δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με αφορισμούς. Είναι ένα ζήτημα που έχει δύο πλευρές. Η πρώτη συνδέεται με την ύπαρξη μιας παλαιάς και αναγνωρισμένης μουσουλμανικής μειονότητας που απαρτίζεται από Τούρκους, Πομάκους και Ρομά. Η θρησκευτική αυτή μειονότητα καλύπτεται από τη Συνθήκη της Λωζάννης και χαίρει απόλυτου θρησκευτικού σεβασμού. 

Η δεύτερη σχετίζεται με την πρόσφατη μουσουλμανική μετανάστευση από χώρες του λεγόμενου τρίτου κόσμου (αραβικές, Ιράν, Πακιστάν, Αφγανιστάν, Μπανγκλαντές). Αυτό είναι ένα φαινόμενο σε εξέλιξη που ακόμα βρίσκεται στην αρχή του.

Τα ζητήματα που προκύπτουν εντάσσονται με δύο διαφορετικούς άξονες: 
α) Την ιδεολογική αντίληψη των Ελλήνων για το ισλάμ και 
β) την κοινωνική αλλαγή που προκαλείται με την έλευση των μουσουλμανικών πληθυσμών.

Η Ελλάδα έγινε έθνος-κράτος με μια εξέγερση των απόκληρων χριστιανών, καθοδηγούμενων από Διαφωτιστές, ενάντια σε μια ισλαμική απολυταρχική αυτοκρατορία, η οποία αποδέχονταν τους Λαούς της Βίβλου (χριστιανούς και Εβραίους) μόνο για λόγους φορολογικής απομύζησης και δεν τους αναγνώριζε το δικαίωμα του πολίτη.

Ιστορικά, το Ισλάμ επεκτάθηκε στον ελληνο-ορθόδοξο κόσμο μέσω της κυρίαρχης τουρκικής εκδοχής, στερώντας του χώρο και εξισλαμίζοντας πληθυσμούς. Δηλαδή, η σχέση των σύγχρονων Ελλήνων -οι οποίοι αποτελούν μετεξέλιξη των παλιών Ρωμιών στην εποχή της νεωτερικότητας- με το Ισλάμ εμπεριέχει το τραύμα.

Οι πρόσφατες γενοκτονίες (1914-1923) που διεπράχθησαν από τον τουρκικό εθνικισμό κατά των χριστιανικών κοινοτήτων της νεοτουρκικής Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (Αρμενίων, Ασσυρίων και Ελλήνων της Ανατολής), έγιναν στο όνομα του Ισλάμ. Ακόμα και ο αντικληρικαλιστής Μουσταφά Κεμάλ, θα κηρύξει την περίοδο 1919-1922 Τζιχάντ (ιερό μουσουλμανικό πόλεμο) «κατά των απίστων» για να αντιμετωπίσει τον ελληνικό στρατό που είχε αποβιβαστεί στη Σμύρνη, τους Πόντιους αντάρτες στον Βορρά και τους Αρμενίους στο μέτωπο του Καυκάσου. Και να επιλύσει οριστικά το εθνικό ζήτημα της Αυτοκρατορίας με την «Τελική Λύση» της εξόντωσης των χριστιανικών πληθυσμών.

Επίσης, και το πογκρόμ του ’55 στην Πόλη έγινε με θρησκευτικούς όρους, όπου οι πιστοί λούμπεν μουσουλμάνοι προκάλεσαν τη Νύχτα των Κρυστάλλων εις βάρος της ελληνικής, αρμενικής και εβραϊκής μειονότητας.

Οι κοινωνικές συνθήκες είναι αυτές που δημιουργούν το πρόσφορο έδαφος για να ανθήσουν ιδεολογίες αποκλεισμού και ειδικά στα φτωχότερα στρώματα.
Η έλευση, με τον χαοτικό τρόπο που γνωρίζουμε, ενός ακμαίου νεαρού πληθυσμού -σε μεγάλο βαθμό μουσουλμανικού- σαφώς περιθωριοποιεί τα φτωχά ελληνικά στρώματα, τα οποία στην περίοδο κρίσης που διανύουμε εξαθλιώνονται με ταχύτατους ρυθμούς. Οι νέοι μετανάστες είναι διατεθειμένοι να ξεπουλήσουν την εργατική τους δύναμη πολύ φθηνότερα και χωρίς πολλές απαιτήσεις. Κάτι που η εργατική παράδοση των δυτικών χωρών δεν το επιτρέπει. Αρα, αντικειμενικά λειτουργούν ως ανταγωνιστές στο πεδίο της εργασίας. 

Σε εποχές που οι εργασιακές ευκαιρίες μειώνονται, αυτό δημιουργεί περισσότερες τριβές και εντάσεις. Το τελευταίο δεδομένο είναι και το πλέον επικίνδυνο, που ευνοεί τη διάδοση των ακροδεξιών απόψεων σε εργατικά στρώματα και δεν αντιμετωπίζεται βέβαια με τις ηθικιστικές κραυγές της Αριστεράς μας.

Νομίζω ότι βαθμιαία και ειδικά όταν καταλαγιάσει η μεγάλη αναταραχή που ζούμε και αποκτήσει ο χώρος μια καινούργια κοινωνική ισορροπία, θα αποκτήσει ο παραδοσιακός κάτοικος της Ελλάδας εκείνη την απαραίτητη εμπειρία που θα τον κάνει περισσότερο ανεκτικό. Ομως μπορεί η οικονομική κατάρρευση να τον οδηγήσει σε ακόμα μεγαλύτερη απελπισία και στροφή προς την ασφάλεια του συνηθισμένου…

Βλάσης Αγτζίδης ιστορικός.

Δευτέρα 14 Φεβρουαρίου 2011

Απάντηση "Περί Εθνικισμού"

Κάποιοι βλέπουν φαντάσματα: Εθνικιστές και... νεοεθνικιστές. Πού είναι; Εμείς παντού βλέπουμε μόνο Ελληνες και τους εκφράζει ο Ρήγας Βελεστινλής: 

«Αμα φύγει ο τύραννος, ο ελληνικός λαός θα είναι φίλος και σύμμαχος με όλα τα ελεύθερα έθνη. Οι Ελληνες δεν ανακατεύονται εις την διοίκηση των άλλων εθνών, αλλά ούτε είναι εις αυτούς αποδεκτό να ανακατωθούν άλλα έθνη εις την δική τους. Δεν κάμνουν ποτέ ειρήνη με ένα εχθρό ο οποίος κατακρατεί ελληνικό τόπο».

Καθαρή και ψύχραιμη θέαση της ζωής, του κόσμου και των άλλων εθνών. Κοσμοθεωρία έθνους ανθρωπολογικά κτισμένου και εγγενώς, οικουμενικά προσανατολισμένου. Λόγια λιτά, αληθινά, πολιτικά μεστά, πολιτισμένα και άφθαρτα. Υμνούν τη Δημοκρατία και την Ελευθερία, τη δικιά μας και των άλλων εθνών. Πνεύμα ανυψωμένο, σμιλευμένο μακραίωνα, γιγαντωμένο μέσα στη Βυζαντινή Οικουμένη, ριζωμένο στη διαχρονική ελληνικότητα. Την αιώνια και οικουμενική ελληνικότητα. Παρακαταθήκη του μέλλοντος, για όλα τα έθνη.

Τώρα βέβαια μας προέκυψε και ο εθνομηδενισμός, το νέο ιδεολόγημα: Κάποιοι εκεί στην Εσπερία θέλουν, λένε, έναν πλανήτη ανθρωπολογικά ισοπεδωμένο, «εύτακτο» και «εύρυθμο». Πλανητικό «συνωστισμό» μηδενιστών χωρίς μνήμη, χωρίς σκέψη και χωρίς ταυτότητα. Πλανητικό τερατούργημα ιδιωτείας, φιλαυτίας, ωφελιμοκρατίας, χρησιμοθηρίας, ηδονισμού, διάλυσης της οικογένειας, καταπολέμησης της πίστης, εξύμνησης της διαστροφής, κοντολογίς μεταμοντέρνας ανθρωπολογικής αποσύνθεσης. Επιστροφή στο μέλλον των ανθρωπολογικών Σοδόμων και Γομόρρων του Μαρκήσιου de Sade. Κατά Θόδωρο Ζιάκα, ο «ολοκληρωμένος μηδενισμός».

Οι Ελληνες είναι εγγενώς ειρηνόφιλοι και φιλοπάτριδες. Προτερήματα βαθιά ριζωμένα στην παράδοση του έθνους μας. Φιλοπατρία ίσον πίστη και νομιμοφροσύνη στο έθνος, προσήλωση στα εθνικά σύμβολα, τις παραδόσεις, τον εθνικό πολιτισμό, τη γλώσσα, τη δημοκρατία και την ελευθερία.
Φιλοπατρία σημαίνει αυτοθυσία, αν χρειαστεί, για την υπεράσπιση ιερών, οσίων, βωμών και εστιών. Εδώ είμαστε, εδώ ανήκουμε, εδώ θα το παλέψουμε.
Επιμέλεια άρθρου Παναγιώτη Ηφαιστου
Καθηγητή Διεθνών Σχέσεων-Στρατηγικής, Παν. Πειραιώς

(Το παρόν άρθρο αποτελεί απάντηση του καθηγητού κ. Ήφαιστου σε αντίστοιχο του καθηγητού κ. Θ.Βερέμη " Περί εθνικισμού", δύο αναρτήσεις πρίν)

Κυριακή 13 Φεβρουαρίου 2011

Αυτοείδωλον εγενόμην…Το Αίνιγμα της Ελληνικής Ταυτότητας "Ειδική Εισαγωγή"


Σύντομη περιγραφή Κεντρικό θέμα: το αίνιγμα της ελληνικής ταυτότητας.
Συγγραφέας: ΖΙΑΚΑΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ.  Εκδόσεις: ΑΡΜΟΣ

Για τη λύση του αινίγματος έγινε επεξεργασία μιας γενικής θεωρίας και μιας ειδική θεωρίας. Η πρώτη παρουσιάζεται στο Πέρα από το Άτομο (προηγούμενο βιβλίο). Η δεύτερη στο Αυτοείδωλον εγενόμην… (το τελευταίο βιβλίο). Η ειδική θεωρία χρησιμοποιεί τη γενική θεωρία ως πλαίσιο.
Η «γενική θεωρία» απαντά στο ερώτημα: υπό ποιες προϋποθέσεις μπορεί να υπάρχει διαπολιτισμική διαχρονική ταυτότητα; Υπό ποιες προϋποθέσεις μπορεί να υπάρχει «συνέχεια» μεταξύ τόσο ριζικά διαφορετικών πολιτισμών όπως ο μυκηναϊκός, ο αρχαιοελληνικός, ο βυζαντινός και ο νεωτερικός-νεοελληνικός πολιτισμός;
Η «ειδική θεωρία» εξηγεί πώς και γιατί οι προϋποθέσεις αυτές ισχύουν στην ελληνική περίπτωση, ότι δηλαδή η ελληνική ταυτότητα έχει όντως διαπολιτισμικό χαρακτήρα και πιο συγκεκριμένα η δομή της έχει τρεις πόλους έλξης-αναφοράς: τον αρχαιοελληνικό πολιτισμό, τον βυζαντινό πολιτισμό και τον νεωτερικό πολιτισμό. 

 1. ΤΙ ΛΕΕΙ Η ΓΕΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ
Η γενική θεωρία απορρίπτοντας τις αντικειμενιστικές, τις υποκειμενιστικές και τις μηδενιστικές αντιλήψεις για την ιστορία («παραγωγικές δυνάμεις – παραγωγικές σχέσεις», «μεγάλες προσωπικότητες»,  «η ιστορία δεν έχει νόημα» κλπ) υποστηρίζει:
  1. Ότι οι πολιτισμοί έχουν ως δημιουργικό τους υποκείμενο κάποιον τύπο ανθρώπου και αλλάζουν όταν αλλάξει ο τύπος ανθρώπου τον οποίο ενσαρκώνουν. Το θέμα είναι να ξέρουμε ποιοι είναι οι δυνατοί τύποι πολιτισμικών υποκειμένων και αν η αλλαγή τους υπόκειται σε κάποια νομιμότητα.
  2. Ότι στο ερώτημα αυτό απαντά η τρίβαθμη ανθρωπολογική κλίμακα της Ορθόδοξης παράδοσης: Δούλος, Μισθωτός, Φίλος. Ή αλλιώς: κολεκτιβιστικός τύπος, Άτομο, Πρόσωπο. Ανάλογα με το ποιος ανθρωπολογικός τύπος αποτελεί το κυρίαρχο πρότυπο οι πολιτισμοί διακρίνονται σε κολεκτιβιστικούς, ατομοκεντρικούς και προσωποκεντρικούς. Στη βάση αυτή όλοι οι πολιτισμοί που ξέρουμε είναι κολεκτιβιστικοί, πλην του αρχαιοελληνικού και του νεωτερικού, που είναι ατομοκεντρικοί. Το Πρόσωπο μπορεί να ανιχνευθεί ως ηγετικό ανθρωπολογικό πρότυπο μόνο στον βυζαντινό πολιτισμό.
  3. Ότι η μετάβαση από τον ένα τύπο στον άλλο υπόκειται σε νόμο προόδου και νόμο υποστροφής (δεν είναι γραμμική – εγελιανή, μαρξιστική κλπ.). Όταν ο τύπος-πρότυπο ολοκληρώσει την ανάπτυξή του αρχίζει η απονοημάτωση και η κατάρρευσή του. Ο πολιτισμός πέφτει στην «κατάσταση μηδέν». Η κατάσταση μηδέν συμπίπτει κατά κανόνα με την ενεργοποίηση του θυσιαστικού μηχανισμού, του Πολέμου ως «πατρός πάντων». Ομοίως: Από την κατάρρευση του κολεκτιβιστικού πολιτισμού έχουμε είτε υποστροφή στη βαρβαρότητα είτε μετάβαση σε έναν ατομοκεντρικό πολιτισμό. Από δε την κατάρρευση του Ατόμου έχουμε επίσης δύο επίσης δυνατότητες: είτε την υποστροφή στον κολεκτιβισμό είτε την υπέρβαση του διπόλου κολεκτιβισμού-ατομοκεντρισμού δηλαδή μετάβαση σε έναν προσωποκεντρικό πολιτισμό.
  4. Ότι η αναπαραγωγή των τριών πολιτισμοφόρων ανθρωπολογικών τύπων δεν γίνεται τυχαία αλλά μέσω της εργασίας αντίστοιχων μεγάλων Παραδόσεων: κολεκτιβιστικών, ατομοκεντρικών, προσωποκεντρικών. Η σημερινή πολιτισμική Οικουμένη είναι συνάρθρωση της νεωτερικής ατομοκεντρικής Παράδοσης και ποικίλλων κολεκτιβιστικών Παραδόσεων υπό την ηγεμονία της νεωτερικής. Στον σχηματισμό αυτό η προσωποκεντρική Παράδοση είναι περιθωριακή-αποπεμπόμενη.
  5. Ότι στη βάση αυτή πρέπει να αντιληφθούμε τις σύγχρονες εθνικές ταυτότητες ως ετερότητες μετοχής στη νεωτερική μορφή οικουμένης και κατά συνέπεια ως ειδική δομή των ανθρωπολογικών παραδόσεων που την συνιστούν.
  6. Το βασικό συμπέρασμα-θέση της γενικής θεωρίας, για σήμερα, είναι ότι η νεωτερικότητα έχει ήδη εξαντλήσει τα ανθρωπολογικά της καύσιμα και βυθίζεται ραγδαία στην «κατάσταση μηδέν». Οι νεωτερικές εθνικές ταυτότητες υπόκεινται στη διεργασία της απονοημάτωσης και η ατομική προσωπικότητα αποσταθεροποιείται. Είναι η κατάσταση που αποδίδουμε με τον όρο «μεταμοντέρνος μηδενισμός».
  7. Ο μηδενισμός αντιμετωπίζεται ήδη με ύψωση αναχωμάτων: τον εκσυγχρονισμό και τον φουνταμενταλισμό. Πρόκειται για αναποτελεσματικά αναχώματα. Το ζήτημα είναι να γίνει η μετάβαση σε έναν προσωποκεντρικό πολιτισμό. Δηλαδή η ανάδυση ενός μετα-ατομικού και μετα-κολεκτιβιστικού τύπου ανθρώπου. Αυτό είναι και το κεντρικό ζητούμενο της μετανεωτερικής αναζήτησης, την οποία υπηρετούν τα υπό συζήτηση βιβλία.
2. ΤΙ ΛΕΕΙ Η ΕΙΔΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ
Η «ειδική θεωρία» ψάχνει να δει, αναλύοντας τα ιστορικά δεδομένα, αν υφίστανται στην ελληνική περίπτωση οι αναγκαίες προϋποθέσεις για την ύπαρξη διαπολιτισμικής διαχρονικής ταυτότητας. Πιο συγκεκριμένα: απαντά στα τρία μεγάλα ερωτήματα-προβλήματα, που συνιστούν το αίνιγμα της ελληνικής ταυτότητας:
  1. Γιατί έγιναν οι Έλληνες χριστιανοί;
  2. Γιατί έγιναν οι Έλληνες Ρωμαίοι;
  3. Γιατί έγιναν (ή μισοέγιναν) οι Έλληνες «Ευρωπαίοι»;
Οι απαντήσεις είναι οι εξής:
  1. Στο πρώτο ερώτημα η απάντηση είναι ότι οι Έλληνες έγιναν χριστιανοί, επειδή η ανθρωπολογική τους εξέλιξη είχε ολοκληρώσει το στάδιο της ατομικότητας και είχαν αρχίσει να βουλιάζουν στον κολεκτιβισμό ανατολικού τύπου. Αντιδρώντας αναζητούσαν την αναγέννησή τους στο επίπεδο ενός ανώτερου ανθρωπολογικού τύπου, πράγμα πολυμερώς ανιχνεύσιμο στους τραγικούς και τη σωκρατική φιλοσοφία.. Ο χριστιανισμός τους έδωσε το Πρόσωπο, τον ανθρωπολογικό τύπο που αναζητούσαν. Συμμάχησε με την προσοφιστική παράδοση του ελληνικού Ατόμου εναντίον του εξανατολισμένου ελληνικού παγανισμού, ο οποίος είχε ήδη ιεροποιήσει την αυτοκρατορική εξουσία (καισαρολατρεία) και είχε ασπαστεί τον ανατολικό μυστικισμό (γνωστικισμός). Η νικηφόρα αυτή ελληνο-χριστιανική συμμαχία ανασυγκρότησε τον Ελληνισμό και αποτέλεσε τη βάση της πολιτισμικής ηγεμονίας του στο βυζαντινό στάδιο της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
  2. Στο δεύτερο ερώτημα η απάντηση είναι ότι οι Έλληνες έγιναν Ρωμαίοι, επειδή η αποσύνθεση του Ατόμου, του ανθρωπολογικού υποκειμένου του πολιτισμού τους, τους έκανε ανίκανους να αυτοδιοικηθούν ακόμα και σε επίπεδο πόλεως, τη στιγμή που ο πολιτισμός τους είχε γίνει οικουμενικός και απαιτούσε διοικητική διαχείριση σε επίπεδο οικουμένης. Η ικανότητα των Ρωμαίων -προσήλυτων στον ελληνικό πολιτισμό- να εκπονήσουν πολιτειακό σύστημα οικουμενικής εμβέλειας, ικανό να διασφαλίζει εσωτερική ειρήνη και να προστατεύει τις πόλεις από τις βαρβαρικές επιθέσεις, καθόρισε την εθελοντική αποδοχή του από τον ελληνικό κόσμο. Η επιδέξια πρόσληψη του χριστιανισμού εκ μέρους της Ρώμης, ως θεμέλιου της αυτοκρατορίας, επικύρωσε την πολιτειακή αποδοχή του ρωμαϊσμού εκ μέρους του χριστιανικού Ελληνισμού και αποτέλεσε τη βάση του ελληνο-λατινικού συγκερασμού που έμεινε στην ιστορία ως Ρωμηοσύνη.
  3. Στο τρίτο ερώτημα η απάντηση είναι ότι οι Έλληνες επέλεξαν να προσχωρήσουν στη Νεωτερικότητα για δύο λόγους: α) επειδή ο δικός τους οικουμενικός πολιτισμός είχε παρακμάσει, αδυνατώντας να τους εξασφαλίσει την ελεύθερη πολιτική ύπαρξη και β) επειδή ο νεωτερικός πολιτισμός τεμνόταν στην ατομοκεντρική βαθμίδα του με τον δικό τους, οπότε υπέθεσαν (και ευλόγως) ότι η πρόσληψή του θα τους εξασφάλιζε την ελεύθερη πολιτική ύπαρξη, δίχως να αναιρέσει τη δική τους ταυτότητα. Η όποια «ανεπάρκεια» του αποτελέσματος οφείλεται στον διαμετρικά αντίθετο προσανατολισμό της ελληνικής ατομικότητας, ως προς εκείνον της νεωτερικής. Το νεωτερικό Άτομο είναι αυτοαναφορικό - απρόσωπο (πραγματώνεται κοινωνικά μέσα από απρόσωπα συστήματα) ενώ το ελληνικό είναι αναφορικό – εμπρόσωπο (πραγματώνεται κοινωνικά μέσα από κοινότητες αδιαμεσολάβητων σχέσεων).
Στα πλαίσια των απαντήσεων αυτών φωτίζονται και τα σκοτεινά σημεία της ελληνικής ιστορίας: Η υποστροφή του κολεκτιβιστικού μυκηναϊκού πολιτισμού στο μηδέν των «σκοτεινών αιώνων». Η υποστροφή του ατομοκεντρικού αρχαιοελληνικού πολιτισμού στον ανατολικό κολεκτιβισμό κατά την ελληνιστική και ελληνορωμαϊκή εποχή. Η υποστροφή του βυζαντινού προσωποκεντρικού πολιτισμού στον φραγκικό και τον τουρκικό κολεκτιβισμό. Τίθεται τέλος στις ιστορικές της διαστάσεις και βρίσκει το διαχρονικό νόημά της η σύγχρονη μεταμοντέρνα υποστροφή του Ελληνισμού στον μηδενισμό και τον γραικυλισμό.

Ειδικό ενδιαφέρον παρουσιάζει η ερμηνεία της βυζαντινής παρακμής και η συνέπειά της, η τουρκική μετάλλαξη του μεγαλύτερου μέρους του μικρασιατικού βυζαντινού Ελληνισμού. Η επιτυχία του Βυζαντίου, ως ανθρωπολογικού εγχειρήματος βασισμένου στη συμμαχία ελληνικού Ατόμου και ελληνικού Προσώπου, εξαρτιόταν από την ικανότητά του να κρατά σε καραντίνα την εκφυλισμένη ελληνική ατομικότητα που παρήγαγε στα ανώτερα κοινωνικά στρώματα η ανθρωπολογική ολοκλήρωση του ελληνικού Ατόμου.

Πρόκειται για το ειδικό φαινόμενο της μετατροπής της ελληνικής άρχουσας τάξης σε βαμπίρ, ένα παράσιτο με εντελώς αυτοκτονική συμπεριφορά, γιατί δεν σκέφτεται ότι άμα πιει όλο το αίμα του ξενιστή του θα πεθάνει και το ίδιο. Η πέραν του ανεκτού ορίου μετατροπή των βυζαντινών Δυνατών (στρατιωτικών, γραφειοκρατών, μητροπολιτών) σε κοινωνικό βαμπίρ έκανε μεγάλο μέρος των Ελλήνων να «γίνουν Τούρκοι».
Τον 11ο αιώνα το ελληνικό Άτομο γέννησε τον νεκροθάφτη του: τον Τούρκο. Αυτό τον «εξ αίματος αδελφό» μας.

Τρίτη 8 Φεβρουαρίου 2011

Περί εθνικισμού

Ζούμε σε περίοδο δοκιμασίας των θεσμών. Το αντιπροσωπευτικό μας σύστημα, η Δικαιοσύνη και η εκπαίδευση έχουν τεθεί σε αμφισβήτηση. Ο φονταμενταλισμός και ο εθνικισμός επιστρέφουν με δριμύτητα και μάλιστα σε χώρες όπως οι ΗΠΑ, οι οποίες στη γένεσή τους αποτέλεσαν καύχημα του Διαφωτισμού.

Ο εθνικισμός που γνωρίζουμε σήμερα δεν έχει σχέση με εκείνον που δημιούργησε ο γαλλικός ορθολογισμός. Ο εθνικισμός της Γαλλικής Επανάστασης ήταν εδαφικός και πολιτικός. Συσπείρωσε τους πολίτες εναντίον των προνομίων του παλαιού καθεστώτος, ώστε το έθνος να αποτελέσει τη νέα νομιμοποιητική βάση της κρατικής εξουσίας, αντί της ελέω Θεού μοναρχίας.

Ομως, ο εθνικισμός σταδιακά μεταλλάχθηκε σε προϊόν του ρομαντισμού. Ετσι, οι Γάλλοι, που απέδιδαν στο έθνος πολιτικό περιεχόμενο, προσέδωσαν στην έννοια αυτή οργανικές ιδιότητες, ιδίως μετά την ταπεινωτική τους ήττα από τους Πρώσους το 1870-71. Οι Γάλλοι, οι οποίοι ήταν αποτέλεσμα προσμείξεων Γαλατών και Φράγκων (Γερμανών), θέλησαν να αποβάλουν από τη μνήμη τους το Γερμανικό στοιχείο και να αναδείξουν το Κέλτικο. Αντίστοιχα, οι Πρώσοι αναζήτησαν σε κάποιο ιδεατό παρελθόν τη γερμανική καθαρότητα έναντι του σύνοικου σλαβικού πληθυσμού στα ανατολικά εδάφη τους.

Ο ημέτερος Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος, αν και εγγράφεται στη ρομαντική σχολή της ιστοριογραφίας, υπήρξε ορθολογιστής στις παρατηρήσεις του για τις καταβολές του ελληνικού έθνους. Αντιμετωπίζοντας τις απόψεις του Αυστριακού ιστορικού Ιάκωβου Φίλιππου Φαλμεράγιερ ότι η εγκατάσταση σλαβικών και αλβανικών φύλων στην Ελλάδα εξαφάνισαν κάθε ίχνος ελληνικού αίματος από τις φλέβες των Ελλήνων, ο Παπαρρηγόπουλος απέρριψε την βιολογική αυτή ερμηνεία της ιστορίας και προέταξε τον πολιτισμό ως μοναδικό έγκυρο γνώρισμα κάθε έθνους. 

Ο ελληνικός εθνικισμός του 19ου αιώνα συνεπώς υπήρξε ανοιχτός στην εθελουσία προέλευση κάθε εθνότητας που επιθυμούσε να γίνει μέτοχος ενός πολιτισμού με την αρχαιότερη και πλουσιότερη γλωσσική παράδοση. Η ελληνική γλώσσα, άλλωστε, δεν ήταν μόνο φορέας της γραμματείας των αρχαίων, αλλά και η ιερή γλώσσα των γραφών, καθώς οι τρεις από τους τέσσερις Ευαγγελιστές έγραψαν τα ευαγγέλιά τους στα ελληνικά.

Ο ελληνικός εθνικισμός μεταλλάσσεται μέσα στον εικοστό αιώνα. Πρώτη αιτία της αλλαγής υπήρξε η εξαγγελία της Τρίτης Διεθνούς το 1924 ότι οι τρεις Μακεδονίες, του Βαρδάρη, του Αιγαίου και του Πιρίν, θα γίνονταν μελλοντικά ένα ενιαίο αυτόνομο κράτος υπό την κομμουνιστική Βουλγαρία. Η εξαγγελία αυτή προκάλεσε μεγάλες διχογνωμίες στο ΚΚΕ με αποτέλεσμα την παραίτηση των ιστορικών Γιάννη Κορδάτου και Σεραφείμ Μάξιμου από τους κόλπους του κόμματος. 

Οταν την ηγεσία ανέλαβε ο Νίκος Ζαχαριάδης, η άποψη της Τρίτης Διεθνούς επικράτησε. Οι διώξεις κατά του ΚΚΕ υπό το βενιζελικό «ιδιώνυμο αδίκημα» και οι φυλακίσεις μελών του κόμματος από το καθεστώς Μεταξά, ξεκίνησαν από το λάθος της υιοθέτησης ενός συνθήματος βλαπτικού για τα ελληνικά συμφέροντα.

Η έννοια του «από τριών χιλιάδων ετών» καθαρόαιμου Ελληνισμού, έγινε η βάση της αναθεωρημένης αντίληψης του ελληνικού εθνικισμού επί δικτατορίας Μεταξά και χάρη στον ελληνικό εμφύλιο, μακροημέρευσε.

Κατά τον εμφύλιο (1946-49), ο «Δημοκρατικός Στρατός» στρατολογούσε, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια από τις σλαβόφωνες περιοχές της δυτικής Μακεδονίας με αποτέλεσμα να εξαγγελθεί από το κόμμα η δημιουργία ανεξάρτητης Μακεδονίας και Θράκης με πρωτεύουσα την Θεσσαλονίκη.

Η 5η Ολομέλεια του ΚΚΕ στις 30 - 31 Ιανουαρίου 1949 επανέλαβε το μοιραίο σφάλμα του Μεσοπολέμου, αναγνωρίζοντας το «δικαίωμα του μακεδονικού λαού για εθνική αυτοδιάθεση». Η απόφασή του κόστισε τόσο πολύ στο μετεμφυλιακό ΚΚΕ ώστε το ζήτημα να αποτελεί σήμερα άβατο στις κομματικές αποτιμήσεις του εμφυλίου.

Ο παλιός διεθνισμός της Αριστεράς έδωσε πλέον τη θέση του σε έναν ιδιότυπο εθνικισμό, ο οποίος απέκτησε τη σημασία αντίστασης κατά της παγκοσμιοποίησης και των πολυεθνικών εταιρειών. Η εμφυλιακή προθυμία του ΚΚΕ να συμπλεύσει με τις αντίπαλες μεγαλοϊδεατικές φιλοδοξίες μιας γειτονικής εθνογένεσης εκθέτει ακόμα το κόμμα σε εύκολη κριτική.

Ο παραδοσιακός εθνικισμός της Δεξιάς επιστρέφει σε οργανικές ερμηνείες της μεταξικής περιόδου και αποδύεται σήμερα σε κυνήγι μειοδοτικών μαγισσών που εντοπίζονται κυρίως στον φιλελεύθερο χώρο. Ετσι, το ανέστιο κέντρο του πολιτικού φάσματος βρίσκεται εγκλωβισμένο ανάμεσα σε δύο κατήγορους, τον δεξιό και τον αριστερό.

Η σύγχρονη κοινωνία αναζητάει όλο και πιο πολύ τη θαλπωρή της χαμένης παραδοσιακής κοινότητας στον εθνικισμό των συμβόλων, ενίοτε και στην θρησκευτική παραμυθία. Κατά πόσον κάποιοι απολεσθέντες παράδεισοι του παρελθόντος υπήρξαν πραγματικοί ή αποτελούν εμφυτεύματα εικονικής μνήμης, είναι θέμα μεγάλης συζήτησης μεταξύ διανοουμένων και ιστορικών.

Δεν μπορούμε να αμφισβητήσουμε το γεγονός ότι οι εθνικές μνήμες αποτελούν κοινό σημείο αναφοράς, ώστε να δημιουργείται ανάμεσα στους κατοίκους της χώρας αυτής η αλληλεγγύη, που είναι απαραίτητη σε περιόδους κρίσης σαν τη σημερινή. 

Ομως, καλό είναι να προσέχουμε το θυμικό. Υπήρξε πηγή μεγάλων περιπετειών στο παρελθόν. Η υπερβολική του δόση βλάπτει.

Θάνος Βερέμης, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.